Het nut van niksen
Wat zou je in een tijdcapsule willen stoppen als je er een zou maken, vraagt Joke van Leeuwen zich af in haar nieuwe boek Nu is later vroeger (Querido, 120 blz.) Een fidgetspinner? Nee, dat is zó 2017. Een elektrische auto? Die past er niet in. Een briefje misschien: ‘Hallo jullie in jullie tijd die jullie onze tijd zullen noemen, veel groeten uit onze tijd die jullie hun tijd zullen noemen, maar het is de onze. Dus.’ Joke van Leeuwen verwondert zich over het verschijnsel tijd en legt op een heldere en prettige manier aan kinderen uit hoe die kan zijn begonnen, waar onze tijdrekening vandaan komt en hoe mensen in de loop der tijden naar de tijd gekeken hebben. Wij zien tijd als een lijn, die ergens vandaan komt en ergens naartoe gaat, maar dat hoeft niet de enige manier te zijn. Als je naar de cyclus van zaaien en oogsten kijkt, dan kun je de tijd ook als een zich eeuwig herhalende cirkel zien. Of als een accordeon: lang uitgerekt als je je verveelt, dicht op elkaar gedrukt als je het naar je zin hebt. En hij lijkt steeds sneller te gaan naarmate je ouder wordt.
Onze tijd is vast ingedeeld in uren, seconden en nanoseconden. We hebben steeds nauwkeuriger apparaten die de tijd almaar preciezer meten. En hoe nauwkeuriger je tijd is ingedeeld, hoe strakker hij zit. Als een keurslijf. We volgen cursussen timemanagement, berekenen hoeveel pakjes je in een uur kunt bezorgen en hoeveel bejaarden je in een uur kunt wassen. Maar je kunt ook op een andere manier met tijd omgaan. Van Leeuwen haalt de dertiendeeeuwse Japanse zenleraar Dögen Zenji aan, die vond dat je elk moment zijn tijd moet geven en dat er in elk moment een stukje altijd zit. Hoe lang duurt zo’n moment dan, vroeg de Tsjechische dichter Miroslav Holub zich af. Hij las over een onderzoek dat stelde dat een moment drie seconden duurt. Misschien duurt een geluksmoment ook zo lang, bedacht hij. Hij nam de proef op de som: hij las een heleboel gedichten hardop en kwam tot de vaststelling dat de meeste dichtregels twee tot drie seconden duren. Een dichtregel als moment, een gedicht als verzameling van momenten, het is een mooie gedachte.
Meer in het moment leven, het keurslijf van uren en seconden even afleggen: het loont, zegt Joke van Leeuwen. De beste ideeën en invallen krijg je vaak als je aan het niksen bent, in bad zit of op de bank ligt. Je hoofd leegmaken is nuttig. Niksen en verveling: het klinkt als een discipline waarin de Griffioen en de Nepschildpad uit Alice in Wonderland werden opgeleid, maar het zou ook in de echte wereld een zinvol schoolvak kunnen zijn.
In elk moment zit een stukje ‘altijd’