De smaak van tijmsoep
Roman De rare snuiters onder haar voorouders zijn een goudmijn voor de Catalaanse veelschrijfster Care Santos. De kooktips krijg je erbij.
Met een vijftigtal titels op haar naam is Care Santos (48) met stip de productiefste Catalaanse schrijfster van haar generatie. Macarena Santos i Torres, zoals ze van zichzelf heet, beoefent alle mogelijke genres en schrijft voor groot en klein, met overdonderend succes. Haar dertiende roman, Media vida, werd vorig jaar nog bekroond met de Premio Nadal, Spanjes oudste literatuurprijs. De auteur, die nogal wat rare snuiters onder haar voorouders telt, mag zich graag door haar eigen familiegeschiedenis laten inspireren en dat leverde tot nu toe drie romans op. Twee daarvan, De kleur van de herinnering en Het verlangen naar chocolade, waren al beschikbaar in het Nederlands. Nu verschijnt ook De blauwe diamant in vertaling.
Voor deze lijvige familiesaga klom Santos helemaal tot boven in haar stamboom. Haar speurtocht door archieven en parochieregisters voerde haar naar een verre achttiendeeeuwse voorouder met een onwaarschijnlijk levensverhaal, dat smeekte om een roman. Joseph Pujolar trouwde maar liefst vier keer in vier jaar tijd, telkens op dezelfde dag in maart, en legde het loodje nadat hij drie van zijn bruiden ten grave had gedragen. De schrijfster fleurde dat waargebeurde verhaal op met een mysterieuze vloek en een dito wandklok, die de naderende dood van alle familieleden aankondigt, breide daar de rest van haar familiegeschiedenis aan vast en gaf haar bloedeigen grootmoeder de hoofdrol. Teresa Pujolà, een jongedame uit een familie van ververs in de Catalaanse kuststad Mataró, was uit hoofde van haar afkomst veroordeeld tot borduren, pianospelen en een gearrangeerd huwelijk, maar lapte de conventies aan haar laars en trouwde met een eenvoudige melkboer. Aan die vertelgrage oma, die de strijd aanbond met de heersende moraal en de traditionele waarden, heeft haar kleindochter haar schrijverschap te danken. Santos heeft sowieso een uitgesproken voorkeur voor ongezeglijke heldinnen met haar op hun tanden.
De blauwe diamant speelt voor een groot deel in de jaren 20 van de vorige eeuw, maar bestrijkt alles bij elkaar zo’n tweehonderd jaar, en gaat behalve over echtelijke en buitenechtelijke affaires en geheimzinnige sterfgevallen, over de opkomst van de textielfabrieken in Cata lonië, veranderingen en innovaties, stakingen en de vakbondsstrijd. De schrijfster maakt excursies naar het begin van de achttiende eeuw en naar de dagen van betovergrootvader Silvestre, die aan de basis lag van het familiefortuin. Ten tijde van de Derde Carlistenoorlog verhuisde deze ondernemende man van het bergdorp Olot naar de kuststad Mataró en richtte daar een florerende ververij op, die zijn zoon Floriàn, ‘een man zonder geluk’, in recordtijd naar de verdommenis zou helpen. Want indirect vertelt deze roman het verhaal van de opkomst en neergang van de Catalaanse bourgeoisie, die na de hoogtijdagen van de industrie te lijden had van de economische crisis en bij het faillissement van de Banco de Barcelona in 1920 de genadeslag kreeg.
Madeleine
Santos documenteerde zich uitgebreid over de ververij, het prepareren van kleuren en het verven van stoffen. In geuren en kleuren doet ze de ontstaansgeschiedenis uit de doeken van Perkins violet, de kleur die haar betovergrootvader Silvestre rijk maakte, en vertelt ze het verhaal van het anilinezwart, het grootste succes van zijn zoon Florián. De Carlistenoorlogen, de choleraepidemie van 1854 en de militaire coup van Primo de Rivera in 1923 worden zijdelings aangeroerd en de Catalaanse kwestie komt ook even voorbij, maar de politieke en historische context schijnt haar toch veel minder te boeien dan de uitvinding van de cinematografie, die in Catalonië een ware morele en sociale aardverschuiving zou hebben teweegbracht.
Tussen de bedrijven door wordt reclame gemaakt voor Catalaanse streekgerechten, want er wordt ook aan de inwendige mens gedacht. De smaak van tijmsoep voert de personages terug naar het verleden. Dit eenvoudige gerecht uit de volkskeuken vervult in de roman ongeveer dezelfde rol als de madeleine bij Marcel Proust. De lezer houdt er alvast een handvol kooktips aan over.
De magische wandklok en de blauwe diamant uit de titel zijn verzonnen. Het zijn meteen ook de minst geloofwaardige elementen in het verhaal, maar een kniesoor die daarop let, want ze houden de boel wel keurig bij elkaar. En dat is hard nodig, want lineaire verhalen zijn aan Care Santos niet besteed. Haar alwetende verteller wordt geregeld afgelost door geesten uit het hiernamaals en bovendien wordt er druk heen en weer gependeld in de tijd, maar de auteur gidst de lezer feilloos door het ingewikkelde kluwen van verhaallijnen en houdt je van de eerste tot de laatste bladzijde in haar greep. Een onmiskenbaar verteltalent, een grondige documentatie en een vleug magisch realisme, ziedaar het geheim van deze pretentieloze en conventionele, maar meeslepende roman.
Care Santos heeft een uitgesproken voorkeur voor ongezeglijke heldinnen met haar op hun tanden