De zee, de zee

Theatermaker en schrijver Rudi Meulemans kijkt in Oostende naar de overkant van de Noordzee.

1.

Vorig jaar stond ik op Long Island te kijken naar de zee. Ik kon mij niet voorstellen wat er aan de andere kant lag. Er moest toch iets zijn aan de overkant? Maar wat?

Wanneer ik hier in Oostende naar de zee kijk, dan weet ik dat daar, in de verte, Engeland ligt. Aan de overkant van de Noordzee bevindt zich Dungeness, de plaats waar Derek Jarman woonde. Ooit hadden wij grootse plannen. Maar Derek was ziek. Aids. Een jaar nadat ik hem leerde kennen, zou hij sterven.

Derek had een aantal cultfilms op zijn naam staan maar voor zijn laatste project, gebaseerd op een roman van James Purdy, kon hij de financiering niet rond krijgen. Geen enkele verzekeringsmaatschappij wou de risico’s dekken omdat hij ongeneeslijk ziek was.

Maar Derek gaf niet op. Hij zei altijd: ‘Als ik geen geld heb voor 35 mm dan draai ik op 8 mm.’ Getuige van die vastberadenheid is Blue, zijn laatste film. Derek was zo goed als blind. Van in het ziekenhuis maakte hij een film die bestaat uit een blauw beeld met een geluidsband grotendeels opgenomen in zijn kamer aan zijn bed.

Daar, aan de overkant van de zee, in Dungeness, vierden we zijn laatste verjaardag. Een paar maanden eerder was ik er bij toen hij aan de vloedlijn het huwelijk had ingezegend van twee vrouwen. Het was een alternatieve ceremonie want het homohuwelijk was toen in Engeland nog niet toegelaten. Doen wat je zelf wil. Daar ging het om. Geen wetten noch ziektes in de weg laten staan van je dromen. Een huwelijk aan de zee, een belofte ‘tot de dood ons scheidt’.

2.

Na het overlijden van zijn vrouw, de auteur en filosofe Iris Murdoch, schreef John Bayley dat het voor hem moeilijk te geloven viel dat het allemaal voorbij was. I can hardly believe it is all over.

Maandenlang had de professor literatuur zijn aan alzheimer lijdende, terminaal zieke vrouw verzorgd. Toen zij niet meer kon schrijven, nam hij het over. Op de achterflap van zijn boek staat een foto van het koppel aan zee. Iris kijkt uit over het water. Haar ogen staan flets. John staat achter haar, tegen haar aangeleund. Zij vangt met haar fragiele lichaam de wind op. Het lijkt of hij steunt op haar. De zieke beschermt de verzorger.

Bayley schrijft dat het de laatste drie weken van haar leven plots heel snel achteruitging. Iris werd volkomen onbereikbaar. Schijnbaar komt de patiënt in een donker gebied terecht. Dit zou een gebied kunnen zijn waar ze een eigen manier hebben om dingen te weten, om dingen te doen. Het lichaam gaat zijn eigen weg tot het verdwijnt. (…) nothing human is eternal. For us, eternity is like an illusion.

had Iris Murdoch geschreven in haar in 1978 met de Booker Prize bekroonde ro

man The sea, the sea. Voor de openingsparagraaf hanteerde ze de pen zoals William Turner het penseel ter hand had genomen om de zee te evoceren.

Ze kijkt naar de zee en schrijft dat ze eerder schittert dan glinstert in de zon, dat ze met het keren van het tij rustig tegen het land aanleunt, bijna zonder rimpels of schuim, vlekkeloos. Heel nauwkeurig tracht ze de kleuren in woorden te vatten. In de buurt van de horizon, zo schrijft ze, is de zee somptueus purper doorstreept met regelmatige lijnen smaragdgroen. Bij de horizon is ze indigo. Dichterbij de kust is er een strook lichter groen, minder helder, opaak, niet transparant.

3.

Deze beschrijving past wonderwel bij een klein schilderij van Bruno Van Dijck dat in mijn werkkamer hangt.

Daar, aan de overkant, gaat de schilder voor zijn picturale praktijk op zoek naar desolate plekken aan de Britse kust. Hij focust op de kustlijnen. Tijdens zijn veldwerk schildert hij hetzelfde kustlandschap vierentwintig, zesendertig, tot zelfs achtenveertig keer op kleine houten paneeltjes.

Dit landschap, dat hij zijn nauwgezette aandacht schenkt, zal met de tijd onder invloed van de klimaatwijziging, verdwijnen. We zullen dit beeld van de zee verliezen. Daarom worden de panelen bewaard in een cassette die op een bijhorende sokkel geplaatst is, als een reliekschrijn. Dit rituele aspect van het werk is uiterst belangrijk. De picturale praktijk als rouwproces: de kunstenaar rouwt om wat voorbij gaat. Niets is voor eeuwig. Ook de zee niet.

John Bayley, ‘Iris. A memoir of Iris Murdoch’, 1998 Iris Murdoch, ‘The sea, the sea’, 1978 Werk van Bruno Van Dijck is momenteel te zien op de tentoonstelling ‘Over landschappen. Biënnale van de schilderkunst’, Museum DhondtDhaenens, Roger Raveelmuseum, Museum van Deinze en de Leiestreek. Deze tekst werd uitgesproken op vrijdag 27 juli als tafelrede tijdens een lunch in Oostende met de gasten van Topaz (een dagcentrum voor mensen met een levensbedreigende ziekte) in het kader van het project In/Finity en in een organisatie van Theater aan Zee.