‘Als we nu niks doen, komt ons drinkwater in de problemen’
Om een drooglegging te vermijden, moeten we ons watersysteem nú herdenken, zeggen experts in koor. Iedereen moet mee in bad.
BRUSSEL I Vlaanderen heeft helemaal geen zeeën van tijd meer om zijn waterproblemen aan te pakken, eerder enkele druppels. Die boodschap brengt de watersector in een brief aan de Vlaamse regering (DS 3 augustus). ‘Als we niets doen, zullen we almaar vaker crisissituaties zoals vandaag krijgen’, zegt hydroloog Patrick Willems (KU Leuven). ‘Laten we dit moment als een stresstest beschouwen en de kans grijpen om ons aan te passen.’
1. Waarom zijn we zo kwetsbaar?
Het mag hier dan al vaak regenen, Vlaanderen is een van de dichtstbevolkte regio’s ter wereld. Volgens internationale normen hebben we daardoor al erg weinig water ter beschikking. Bovendien zijn er in Vlaanderen geen grote meren (zoals het IJsselmeer in Nederland), of rivieren die grote hoeveelheden smeltwater uit gebergten meebrengen (zoals de Rijn). Een zesde van het Vlaamse grondoppervlak is verhard, ook een recordcijfer. Daardoor spoelt veel weg en kan water moeilijk zijn trage weg tot in de bodem vinden. De ingewikkelde Belgische staatsstructuur met zijn versnipperde bevoegdheden is volgens specialisten een bijkomende factor. Waterbeleid grijpt niet enkel in op beleidsdomeinen als milieu en natuur, maar ook op economie, landbouw, energie en ruimtelijke ordening.
2. Hoe houden we water beter bij?
Ondanks zijn kwetsbare positie wist Vlaanderen zich lange tijd te redden. Maar de klimaatverandering begint voelbaar te worden: er komen meer periodes met grote droogte en tegelijk zal het vaker fel regenen. Het wordt zaak beide fenomenen aan elkaar te koppelen om opgeslagen neerslag te kunnen inzetten wanneer het droog is. Daartoe is ons huidige watersysteem nog te weinig in staat.
Slimme bufferbekkens
De laatste jaren is er vooral geïnvesteerd in capaciteit om overstromingen tegen te gaan. Een intelligent gestuurd systeem moet die voorraden kunnen inzetten op basis van de weersvoorspellingen. Wanneer droogte wordt verwacht, moeten de bekkens hun water langer kunnen vasthouden, en omgekeerd. De relatief kleine bufferbekkens moeten zo veel mogelijk op elkaar worden aangesloten. Voor grote spaarbekkens is in Vlaanderen nauwelijks nog ruimte. Grotere regenwaterputten Regenwaterputten moeten hun voorraad uit een grotere oppervlakte kunnen halen, vinden experts, zodat ze minder snel droog staan.
‘Hemelwaterneutrale’ steden Steden moeten in meer onverharde ruimte en groen voorzien, en ook in meer stenen – waarlangs water kan sijpelen – in plaats van asfalt. Daarnaast zouden onder
pleinen in de stad grote hemelwaterputten geïnstalleerd moeten worden om regenwater op te vangen. Die watervoorraden kunnen gekoppeld worden aan lokale zuiveringsinstallaties. ‘Bij elk ruimtelijk project zou daar rekening mee gehouden moeten worden’, zegt Willems. Sommige steden, zoals Antwerpen, zijn daar al volop mee bezig. Nieuw Zuid wordt een wijk die volledig ‘hemelwaterneutraal’ is (zie foto).
3. Hoe consumeren we minder water?
‘Circulair’ watersysteem
Voor veel toepassingen is geen zuiver drinkwater nodig. Licht gecontamineerd water, zoals gebruikt douchewater, kan perfect dienen om toiletten door te spoelen. Hetzelfde principe geldt voor akkers irrigeren of het schoonmaken van gebouwen en voorwerpen. ‘Momenteel is er geen kader om dat soort initiatieven meer te stimuleren’, zegt Dirk Van der Stede, hoofd van het Vlaams Kenniscentrum Water. Bij nieuwbouw en grondige renovaties zou de overheid kunnen verplichten twee watersystemen te installeren: een met drinkwater en een met minder zuiver water. ‘Daarvoor moeten premies en subsidies vrijgemaakt worden’, zegt Van der Stede.
Duurder water
‘De industrie kan heel goedkoop water oppompen’, zegt Willems, voor toepassingen waarvoor geen zuiver water nodig is. En ook kraantjeswater is nog steeds veel te goedkoop, menen specialisten. Ze pleiten ervoor om de milieukosten veel meer door te rekenen, zoals bij brandstoffen. Verder pleit de sector voor bijkomende sensibilisering en een strengere handhaving van restricties op het watergebruik.
Vlaams minister van Omgeving Joke Schauvliege (CD&V) benadrukt dat de Vlaamse regering al heel wat maatregelen neemt, en dat er nog meer in de pijplijn zitten. ‘We weten dat er bijkomende ingrepen nodig zijn, maar die verplichten is niet wenselijk’, klinkt het.
Experts waarschuwen dat onmiddellijke actie nodig is. Getuige daarvan is volgens hen de huidige situatie van extreme droogte. ‘Als het nog anderhalve maand droog zou blijven, dan gaan we heel ernstige problemen krijgen’, zegt Willems. ‘Dan dreigt de scheepvaart stil te vallen, en zal de drinkwatersector enorme moeilijkheden kennen.’