Zonnige groetjes van onder de palmboom
De vakantie is halfweg, de zomerkiekjes lopen binnen. Een opgemerkte figurant in veel van die reistaferelen is de palmboom. Fotogeniek, slank en exotisch als hij is, wint hij alle harten. Ook tal van kunstenaars wist hij te fascineren.
Dobberend in een zwembad wuifde hij koelte toe. Langs de boulevard zoomde hij de zeestrook af. Bij valavond ruiste de wind in zijn slanke bladeren. Ook dit jaar kwamen we hem tegen: de palmboom. Deze keer in een mediterrane omgeving. Maar eigenlijk is hij overal: in het Verre Oosten, in Arabische staten en volgens K3 van Afrika tot in Amerika.
De palmboom is overal waar wij, plattelanders, niet zijn. Dat verklaart al een flink deel van zijn aantrekkingskracht. Beeld je een palmboom in, en je denkt er spontaan witte zandstranden, eeuwige zonneschijn, blauwe hemels en een cocktail bij. De palmboom houdt de belofte in van vakantie en ontspanning, van exotiek, met een lichte hang naar luxe, glamour en jetset. Dat spiegelt de reclame van Corona en Bacardi ons tenminste voor. Die van Palm niet, daar staat een boerenpaard op.
Vreemd dat we altijd hetzelfde profiel voor ogen hebben (een hoge stam met een Michy Batshuayikapsel erop), terwijl er vierduizend soorten zijn die er toch allemaal iets anders uitzien. Er zijn dadelpalmen, kokos, perzik, rotan en oliepalmen. Die overvloed bewijst wat voor nuttige vriend deze boom wel is. Zoveel volkeren heeft hij voorzien van suiker, olie, vet, drank, vezels en ornamenten, dat hij daarvoor beloond is met eervolle vermeldingen. Zo prijkt hij fier op de geldmunten van de Seychellen en van Israël – vroeger ook op die van Belgisch Congo. Hij staat op de vlaggen van Haïti en Florida.
Oorlogspalmen
Die verbondenheid van een land met een boom, dat is iets wat de Duitse kunstenaar Wolfgang Plöger goed begrepen had. Het was hem bijgebleven dat de dadelpalm, die de identiteit van Irak mee bepaalde, in 2003 massaal gekapt werd tijdens de Amerikaanse invasie. ‘War palms’, werden ze genoemd, en ze vielen om het land te vernederen. De kunstenaar zocht via Google foto’s van palmbomen in Irak en drukte de kleuren laag per laag af, zodat hij voorbijging aan de eerstegraadse realistische foto. Dat maakproces blijft zichtbaar, zodat het broze van de onderneming voelbaar is.
Plöger is een van de hedendaagse kunstenaars die voorkomt in het boek Paradise is now, palm trees in art (Hatje Cantz). Het focust op beeldende kunst, maar het stipt en passant wel toepassingen uit andere disciplines aan. Bijvoorbeeld hoe de auteur Brett Easton Ellis er een motief van maakt om palmbomen vervaarlijk te laten zwaaien en doorbuigen om een dreigende sfeer op te roepen. Of hoe de boom tot het decor behoort van macho gangsterfilms als Scarface – de regisseur heette dan ook Brian de Palma.
Het boek haalt een studie aan van Airbnb, waaruit blijkt dat vakantieverblijven vlotter verhuurd worden als er een palmboom op de foto staat. De palmboom strekt zijn wortels uit tot in de immobiliënsector. Zou het daarom zijn dat Dubai voor zijn kust opgespoten palmboomeilanden liet aanleggen, waar de rich and famous toch wel een optrekje zouden kopen? Of misschien drukken de Verenigde Arabische Emiraten hier toch ook een stuk van hun culturele identiteit mee uit.
Potplant
Want of het nu de christelijke, de joodse of de moslimcultuur is, de palmboom zit in ieders genen. Hij staat symbool voor vrede, welvaart en vruchtbaarheid. Volgens het evangelie tooiden de bewoners de straten met takken van de bomen toen Jezus in triomf Jeruzalem binnenreed. We houden er nog altijd palmzondag aan over. Sindsdien is de palmboom een blijver in tal van religieuze taferelen. We kijken er niet van op als een Vlaamse Meester in een gefingeerd achtergrondlandschap een plaatsje uittrekt voor een palmboom. Ten tijde van de negentiendeeeuwse grand tours langs Italië, Griekenland en Egypte eiste hij definitief zijn plek op. Chique hotels konden niet snel genoeg een potplantversie aanslepen voor hun lobby.
Het is op die gedomesticeerde palmboom dat Marcel Broodthaers zijn pijlen richtte. In zijn Jardin d’hiver staat de boom te pronken als een sanseveria in een kleinburgershuis. Op zijn projecties liet de kunstenaar losse beelden zien die verwezen naar onze koloniale veroveringen. Die gaven een wrang randje aan het werk. Net zo goed heeft Broodthaers tal van humoristische tekeningen gemaakt waarin palmbomen voorkwamen. Dat zijn relatie met de boom niet vertroebeld was, bewijst zijn zelfontworpen grafsteen in Elsene, waarop in basreliëf een palmboom voorkomt. Dit in het
Verblijven op Airbnb worden makkelijker verhuurd als er palmbomen op de foto’s staan