REPORTAGE ‘Olie heeft prioriteit, water niet’
De klimaatverandering en de bouw van dammen veroorzaken in Irak een historische watercrisis. Rivieren en bronnen vallen droog, boeren zien hun land verdrogen. En de hoofdrol in het drama is voor de falende overheid.
IRAAKS KOERDISTAN I In de zomerhitte is het koel op de berghellingen boven het IraaksKoerdische plaatsje Biara. Maar de rivierbedding is droog omdat bronnen hoog in de berg niet meer opborrelen. Walnootboer Backtiar Hamakhan probeert zand en stenen weg te scheppen om het stroompje dat zijn boomgaard bereikt vrije doorgang te geven. Maar het vult zijn voorraadbassin niet meer, en hij ziet het water met lede ogen naar zijn buurman beneden verdwijnen. ‘Het wordt al vier jaar steeds minder’, zucht hij. ‘Nu ligt een van onze twee bronnen helemaal droog, en hebben we minder water dan ooit.’ zal dit jaar rijst kunnen verbouwen. Hun land staat droog en een oplossing is niet in zicht.
Walnootboeren die al generatieslang de hellingen in de ruige grensstreek met Iran bewerken, herinneren zich dat ze veertig jaar geleden nog tomaten en tabak konden verbouwen. Nu drie van de tien bronnen in het dorp Balkha ermee zijn opgehouden en de andere minder water produceren, lijkt het einde van hun walnotentijd ook in zicht.
Illegale waterputten
Op de helling bij boer Hamakhan hebben boeren besloten drie pijpleidingen aan te leggen naar de resterende bron, die het water rechtstreeks in de boomgaarden afleveren. Maar doordat het niet meer door de rivierbedding loopt, wordt de omgeving droger. En ontstaat er ruzie: een van de boe ren is naar de rechter gegaan omdat hij nu zonder water zit. Alleen wie geld heeft, slaat een put en schaft een elektrische pomp aan.
Maar het zijn juist de putten die de problemen veroorzaken, zegt ingenieur Shahpoor Ghaffar Amin (52). Hij werkt voor de gemeente Halabja, beneden aan de berg. Daar is het slaan van putten inmiddels verboden, zegt hij. ‘Maar de boeren doen het zonder vergunning. Omdat ze te veel water gebruiken, is de waterspiegel sterk gedaald. Zelfs Halabja is niet meer zo groen als vroeger.’
‘Oud’ water
De boeren in Balkha en hun waterproblemen zijn een voorbeeld van wat er in heel Irak gebeurt. Dat is het gevolg van de klimaatverandering – met nog hetere en drogere zomers – en de bouw van dammen in de buurlanden, waardoor de watertoevoer vermindert of zelfs wegvalt. In Balkha is nog water, al is de vraag voor hoelang nog, omdat het ondergrondse meer uit ‘oud’ water bestaat. Dat wordt niet bij een regenbui aangevuld, maar pas na een jarenlang filterproces.
Zo’n honderdvijftig kilometer verderop, in Khanaqin, staat de Alwandriver alweer een paar maanden droog, sinds Iran het project afrondde dat de loop van de rivier zodanig veranderde dat ze niet meer de grens overgaat. Het is Irans oplossing voor de eigen droogte, zegt Rozhan Faraidun, manager van de Earth Networkorganisatie in de Koerdische plaats Sulaymaniya. ‘We hebben bij de Iraanse ambassade geprotesteerd. Maar ook zij hebben last van de klimaatverandering. En behalve water hebben ze ook elektriciteit nodig, dus bouwen ze dammen. Bovendien denkt Teheran dat de Iraakse regering niet geeft om watermanagement.’
Daar lijkt het inderdaad op. Bagdad reageerde in paniek toen Turkije in juni begon met het vullen van het laatste stuwmeer in zijn 22dammenproject in de Tigris, waardoor de rivier in Bagdad opeens doorwaadbaar werd. Het vulproces bij de omstreden Ilisudam is uitgesteld, zodat Irak orde op zaken kan stellen – maar aanwijzingen dat dit gebeurt, ontbreken. Faraidun verwacht ook weinig: ‘De overheid heeft andere prioriteiten dan water, namelijk geld en olie’.
In heel Irak klagen boeren over het watertekort. In het noorden, in de Ninevevallei bij Mosul, kan geen graan verbouwd worden omdat irrigatiekanalen en apparatuur door IS zijn vernield. Langs de oevers van de Eufraat en de Tigris verlaten steeds meer boeren hun verdroogde akkers, en zuidelijker, in Najaf, is dertig procent van de waterbuffels al verdwenen door de droogte, terwijl bijna een half miljoen gezinnen van hun melk afhankelijk zijn voor hun inkomen. De watertankers die rondrijden en voor 17 euro je tank vullen, kunnen de meeste boeren zich niet veroorloven.
Experts dringen erop aan de
Regenwater opvangen, bomen aanplanten: oplossingen vergen beleid. Maar de Iraakse overheid is er niet mee bezig, zeggen de boeren