Het geweten van de wereld
Kofi Annan maakte de VN respectabel
BRUSSEL I Op reis in Italië, kort na zijn afscheid als secretarisgeneraal van de Verenigde Naties in 2006, werd Kofi Annan eens belaagd door handte keningenjagers die in hem Morgan Freeman meenden te herkennen. Annan zette een paar krabbels met de naam van de Amerikaanse acteur – ie dereen blij. De anekdote, geciteerd door The Guardian nu de Ghanese ‘rockster van de diplomatie’ in Zwitser land is overleden, past bij het publieke image van Annan: charmant, vriendelijk, handig en slim. Dat wás hij ook allemaal – en niet al die adjectieven zijn van toepassing op minder charismatische voorgangers en opvolgers als Boutros Boutros Ghali of Ban Kimoon. Maar meer nog dan zijn sympa thieke uitstraling en die van zijn (tweede) Zweedse echtgenote Nane Marie Lagergren (het nichtje van de legendarische Raoul Wallenberg die duizenden joden hielp ontsnappen in WO II) was het Annans door morele verontwaardiging gedreven dadendrang die hem internationaal zo popu lair maakte. ‘Een seculiere paus’ werd hij zelfs genoemd.
Stoorzender van Bush
De Amerikanen mispakten zich toen ze volmondig Annans kandidatuur steunden om in 1997 de verguisde Boutros Ghali op te volgen. Zij hoopten op een goed functionerende grijze muis die orde op zaken kon stellen bij de geldverslindende en steeds meer ge zag verliezende moloch die de VN was. Een Afrikaanse bureaucraat die in de VS had gestudeerd en die binnen de rangen van de VN zelf was omhooggeklommen, dat leek hen ideaal.
Annan deed aanvankelijk precies wat van hem verwacht werd: flink saneren. Hij dankte onder meer 1.000 van de 6.000 VNambtenaren in New York af. Maar vervolgens ging hij inhoudelijk aan de slag, met veel meer ambitie dan vooraf van hem verwacht werd. Vriend en vijand erkennen met terugwerkende kracht vandaag dat Ko fi Annan een groot moreel besef en op rechte humanitaire ambities had. Zelfs George W. Bush, die de Ghanees noch tans destijds als een lastig steentje in zijn schoen beschouwde.
Kofi Annan en zijn tweelingzus Effua groeiden op in een rijk milieu – lo kale leiders van generatie op generatie – en in een Afrikaanse traditie van bemiddeling door gepalaver. Toen hij op zijn 59ste secretarisgeneraal werd, vond hij dat de VN niet langer louter moesten optreden als scheidsrechter bij conflicten tussen regimes, maar dat zo’n internationale organisatie ook moest vechten voor een beter lot voor gewone mensen. Onder zijn bewind ging de VN zich meer en vooral efficienter bekommeren om armoedebestrijding en volksgezondheid en ecologie, en lanceerde de Millenniumdoelstellingen (meetbare beloftes voor een betere wereld voor iedereen).
Annan had ook geleerd uit fouten uit het verleden. Bij de genocide in Rwanda in 1994 en bij de etnische zuiveringen in Bosnië in 1995 stonden VNblauwhelmen machteloos toe te kijken op de slachtpartijen, verlamd door een te vaag mandaat. Annan, toen al hoofd Vredesoperaties, gaf opdracht tot een grondige doorlichting: het rapport verweet hemzelf en zijn diensten passiviteit en besluiteloosheid. Dat raakte hem zeer. Als secretarisgeneraal zou hij veel meer gewonnen zijn voor internationaal ingrijpen – op voorwaarde dat het onder de vlag van de VN gebeurde. Hij kwam dan ook neus aan neus te staan met George W. Bush en Tony Blair toen die op eigen houtje Irak binnenvielen na de aanslagen van 9/11.
Zacht maar duidelijk
Ondanks zijn zachte stem en minzame voorkomen, aarzelde Annan zelden om te zeggen waar het op stond: ook dat maakte hem zeer populair bij het publiek, maar niet in Washington en Peking (waar zijn pogingen voor een betere machtsverdeling met de kleinere landen niet werden gewaardeerd).
Toen Annan – die in 2001 de Nobelprijs voor de Vrede had gewonnen en unaniem was herkozen – in 2006 even in opspraak kwam, was het dan ook vooral de VS die op zijn ontslag aandrongen. Te veel idealisme en geijver voor een internationale wereldorde stuitte ook toen al op verzet. Annan werd vrijgesproken van gesjoemel bij het Oil for foodschandaal in Irak waarbij zijn zoon zich steekpenningen had laten betalen, maar het gebrek aan toezicht bleef een smet op zijn blazoen. Toch bleef Annan ook na het einde van zijn ambtstermijn in 2007 nog actief als topdiplomaat, met grote successen als het beëindigen van de
Vóór Kofi Annan diende de VN om conflicten tussen regimes te vermijden. Hij begon ook aan gewone mensen te denken
dreigende burgeroorlog in Kenia.
Annan noemde zichzelf steevast een optimist. Als adolescent zag hij de ‘Goudkust’ herboren worden als een onafhankelijk Ghana: hij zag steeds mogelijkheden tot verbetering en geloofde in goede wil. Tussen de lijnen is in de vele lofbetuigingen voor de overleden topdiplomaat dan ook onmiskenbaar kritiek te lezen op het morele gehalte van de wereldleiders vandaag.