Een pleidooi voor interventies
Annan heeft ons laten inzien dat wij, ook als individuen, moeten kiezen tussen neutraliteit of gerechtigheid
‘Our job is to intervene.’ Die woorden sprak de voormalige secretarisgeneraal van de Verenigde Naties uit tijdens een lezing voor de Ditchley Foundation in Engeland, in juni 1998. Kofi Annan werkte zijn hele professionele leven voor de VN, maar was toen pas anderhalf jaar secretarisgeneraal van de organisatie. De beginselen die hij die dag uiteenzette, zullen de geschiedenis ingaan als zijn belangrijkste erfenis.
Onze huidige wereldorde wordt gekenmerkt door het grondbeginsel van de staatssoevereiniteit. Dit fundamenteel beginsel komt ook aan bod in de domes
tic jurisdiction clause van het Handvest van de Verenigde Naties: geen enkele bepaling in het Handvest geeft de VN de bevoegdheid tussenbeide te komen in aangelegenheden die onder de nationale rechtsmacht van een staat vallen. Maar die soevereiniteit is niet absoluut. De Veiligheidsraad heeft immers conform het Handvest de primaire bevoegdheid om de internationale vrede en veiligheid te bewaren. Het Handvest geeft de VN uitdrukkelijk de bevoegdheid om de nationale soevereiniteit van een staat opzij te schuiven als die de verwezenlijking van haar doelstellingen zou hypothekeren.
Terug naar de bron
Annan vond het hoog tijd dat de organisatie haar prioriteiten grondig herschikte en terugging naar de bron. Het Handvest van de VN was volgens hem geschreven in naam van ‘de volkeren van de Verenigde Naties’, niet in naam van regeringen.
Bovendien hebben de VN niet alleen de opdracht om de internationale vrede en veiligheid te bewaren, maar ook om opnieuw ons vertrouwen te bevestigen in de fundamentele rechten van de mens, en in de waardigheid en de waarde van elk menselijk individu. Volgens Annan betekent dat dat het Handvest de soevereiniteit van volkeren beschermt en geen vrijbrief is voor regeringen om de rechten van de mens en de waardigheid van het menselijk individu met de voeten te treden.
Annan was een pionier en liet ons inzien dat de conventionele opvattingen over nationale soevereiniteit niet onaantastbaar en onveranderlijk zijn. De beginselen die Annan in zijn Ditchleylezing formuleerde, zouden uiteindelijk door de International Commission on Intervention and State Sovereignty verder ontwikkeld worden tot een nieuwe internationale norm. Tijdens een complexe en lange juridische oefening vond een groep vooraanstaande geleerden en diplomaten een evenwicht tussen het fundamenteel beginsel van de staatssoevereiniteit en de grenzen aan die soevereiniteit. Die grenzen zijn er ter bescherming van het primaat en de universele geldigheid van de mensenrechten, en van de waardigheid van het individu.
De naam van het eindrapport van dit comité zou uiteindelijk de naam worden van de nieuwe norm: The responsibility to pro
tect. Volgens het rapport gaat soevereiniteit niet alleen gepaard met rechten en macht, ook met verantwoordelijkheden. Annan verwoordt het onomwonden als volgt: ‘Sovereignty implies responsibility, not just power.’
Geopolitiek machtsspel
De norm is gebaseerd op drie pijlers. Ten eerste: een staat heeft de verantwoordelijkheid haar bevolking te beschermen tegen mass
atrocity crimes (genocide, misdaden tegen de menselijkheid, oorlogsmisdaden, etnische zuivering). Ten tweede: de internationale gemeenschap heeft de verantwoordelijkheid de staat te helpen bij het vervullen van haar primaire verantwoordelijkheid. En ten derde: als een staat er niet in slaagt of verzuimt haar bevolking tegen de hierboven vermelde misdaden te beschermen, heeft de internationale gemeenschap de verantwoordelijkheid in te grijpen. Aanvankelijk moet ze dat doen via vreedzame maatregelen. Als die geen soelaas bieden, kan de internationale gemeenschap dwangmaatregelen nemen. Maar geweld gebruiken kan alleen na goedkeuring door de Veiligheidsraad (behalve in het geval van zelfverdediging).
Deze fundamentele regel van internationaal recht brengt een grote verantwoordelijkheid mee voor de permanente leden van de Veiligheidsraad. Macht impliceert ook verantwoordelijkheid. Staten die een kordaat optreden door de
VN blokkeren, herleiden een conflict tot een geopolitiek machtsspel, ten koste van mensenlevens.
Passieve getuigen
Annan heeft ons laten inzien dat wij, ook als individuen, moeten kiezen tussen neutraliteit of gerechtigheid, tussen passief toekijken of interveniëren. Hij heeft de VN terecht het pad van de interventie doen inslaan en dit in naam van de volkeren en de individuen in wier naam het Handvest is geschreven. Annan riep ons voorts op ons niet te gedragen als passieve getuigen, in conflicten van internationale omvang noch in dagelijkse situaties. Ieder van ons moet doen wat in zijn macht ligt om onrecht te corrigeren, leed te voorkomen, en nodeloos lijden een halt toe te roepen.