Justitie werft aan: betrouwbare criminelen
Voortaan werkt Justitie samen met criminelen om andere criminelen te vatten. JOACHIM MEESE is geen voorstander: ‘Vooral de criminelen worden hier beter van.’
Sinds afgelopen vrijdag is ons strafrecht twee twijfelachtige opties rijker: burgerinfiltranten en spijtoptanten. Dankzij twee wetten van 22 juli 2018, die op 7 augustus 2018 in Het Staatsblad verschenen, is het voortaan mogelijk burgers te laten infiltreren in criminele organisaties (burgerinfiltratie) en aan criminelen die andere criminelen aan de galg te praten, toezeggingen te doen op het vlak van straf voor de feiten die zij zelf hebben gepleegd (spijtoptanten, ook wel pentiti genoemd). U waant zich wellicht meteen te midden van de Cosa nostra, want dergelijke technieken verwacht je vooral in films met een hoog maffiagehalte, niet meteen in ons land. Uw onveiligheidsgevoel zal misschien toenemen – het mijne trouwens ook – want als de wetgever dergelijke operaties nodig acht, dan moet het wel dramatisch gesteld zijn met de criminaliteit in België.
Wat schuift dat?
Voor wie een postje als burgerinfiltrant wel ziet zitten: Justitie is daarbij toch vooral op zoek naar betrouwbare criminelen. Alvorens met u in zee te gaan, zal ze daarom een risicoanalyse opstellen die onder meer handelt over de betrouwbaarheid van de kandidaat, zijn vaardigheden en kennis, zijn strafverleden en motivatie. Passeert u die test, dan zult u een memorandum moeten ondertekenen waarin u zich ertoe verbindt oprechte en volledige verklaringen af te leggen over alles wat u als burgerinfiltrant doet en vaststelt. In dat memorandum staan ook uw rechten en plichten opgesomd. U zult die goed moeten onthouden, want een kopie van het memorandum krijgt u niet: er wordt maar één exemplaar van opgemaakt en dat bewaart de politie. Mogelijk krijgt u ook de toelating om straffeloos misdrijven te plegen, hoe cool is dat? Maar ga daar niet meteen mee uitpakken op sociale media, want er is geheimhoudingsplicht.
En wat schuift dat, hoor ik u al denken? Dat hangt af van de zaak uiteraard: hoe ernstiger, hoe meer u eraan kunt overhouden. Justitie is wel een arme werkgever, verwacht dus niet te veel.
Misschien moet u meteen ook maar solliciteren voor een baantje als spijtoptant, dat biedt ook mogelijkheden. Hebt u momenteel zelf een onderzoek aan uw been vanwege criminele activiteiten? Dan kan een belastende verklaring afleggen over iemand anders wel wat opbrengen. U kunt bijvoorbeeld strafvermindering krijgen. Was u slim genoeg om misdaden te plegen zonder geweld of bedreiging, dan komt u er misschien zelfs vanaf met een loutere schuldigverklaring. Echt interessant wordt het natuurlijk pas als u aan uw misdaden flink wat hebt overgehouden. U kunt dan azen op een vermindering van de verbeurdverklaring, zelfs wanneer die verbeurdverklaring anders verplicht zou moeten worden uitgesproken. Op die manier kunt u behoorlijk wat van uw criminele winsten op zak houden.
Dun gezaaid
Allicht ontwaart u een licht satirische ondertoon in deze tekst tot dusver. De invoering van burgerinfiltratie is dan ook een bijzonder ongelukkige keuze, die veel risico’s inhoudt. Niet alleen voor de betrokkene zelf, vooral ook voor de waarheidsvinding en de maatschappij in het algemeen.
Laten we eerlijk zijn, de betrouwbare criminelen zijn dun gezaaid. Een burgerinfiltrant zal dus vooral uit eigenbelang opereren, om concurrenten uit te schakelen, bijvoorbeeld. Verwacht dan geen betrouwbare weergave van de vaststellingen en handelingen van de infiltrant. En toch moet op basis van die gegevens uiteindelijk een strafrechter oordelen of er, onder meer, al dan niet sprake was van uitlokking door die burgerinfiltrant. Als dat het geval was, maakt dat de strafvordering onontvankelijk voor de uitgelokte feiten.
De geschiedenis (zowel bij ons als in andere landen) heeft trouwens al aangetoond dat werken met criminelen als infiltrant tot erg duistere zaakjes kan leiden, waarvan vooral de criminelen beter worden. Nog los daarvan zijn ook allerlei procedurele problemen te verwachten. Wat als een burgerinfiltrant een misdrijf pleegt dat hem niet was toegelaten? Conform het memorandum moet hij dat dan braafjes opbiechten. Ik zie het al gebeuren. Maar stel dat hij dat toch doet en vervolgd wordt? Hij heeft zichzelf dan geïncrimineerd omdat hij dat moest doen van de overheid. Het gebruik
van zijn bekentenis en alles wat eruit voortvloeit, zal daarom in strijd zijn met het verbod op gedwongen zelfincriminatie en dus het proces oneerlijk maken.
Daaraan valt alleen te ontsnappen door de infiltrant vooraf in het memorandum te laten weten dat hij niet gedwongen kan worden zichzelf te beschuldigen. Maar dan is meteen duidelijk dat de betrouwbaarheid van zijn verklaringen in elke zaak in vraag zal worden gesteld. Hoe betrouwbaar zijn immers de verklaringen van iemand die vooral de eigen rol wil minimaliseren, of de eigen criminele praktijken wil verbergen? Met andere woorden: provocatiediscussies in elk dossier.
Voer voor betwisting
Nee, ik ben geen voorstander. Voor mij liever geen Justitie die samenwerkt met criminelen om dossiers samen te stellen tegen andere criminelen waarbij de ene crimineel wordt beloond en de andere bestraft. En uiteraard bevatten de nieuwe wetten heel wat waarborgen waaronder rechterlijke controle (het zou er nog aan mankeren), maar toch zal er vaak voer voor betwisting zijn in de rechtszaal. En burgerinfiltratie zal vaak leiden tot misbruik of zelfs gerechtelijke dwalingen.
Alleen is de vraag of we het zullen weten, want werken met burgerinfiltranten en spijtoptanten leidt ongeacht de wettelijke regeling toch vooral tot duisternis. Niet alleen Vrouwe Justitia is geblinddoekt, voortaan zijn we dat allemaal een beetje.
Hebt u momenteel zelf een onderzoek aan uw been vanwege criminele activiteiten? Dan kan een belastende verklaring afleggen over iemand anders wel wat opbrengen