De tijd van blokjes goudsparen is voorbij
Toeristen kopen nog genoeg, de Turken zelf houden vaker de hand op de knip. Kleine winkeliers hebben niet veel reserves en zijn kwetsbaar. ‘Ik verdien net voldoende om mijn rekeningen te betalen.’
ISTANBUL I Ondanks de economische crisis gaan veel inwoners van Istanbul nog steeds de stad in om te winkelen, koffie of thee te drinken met vrienden of een hapje te eten. Het is dan ook dringen in de nauwe kronkelstraatjes van Eminönü, waar goedkope kleren, schoenen, bruidsjurken, meubels, gordijnen en lingerie verkocht worden. Maar de drukte is deels te danken aan de vele toeristen, vooral uit Arabische landen. ‘De Turken zelf kopen veelminder sinds de crisis’, zegt Zafer Ekelik van de associatie van de Mahmut Pasa Bazaar. Van de 222 winkels in de bazaar is 90 procent aangesloten bij de associatie. Mahmut Pasa is een symbool van goedkoop winkelen in Istanbul. Maar als gevolg van de dalende waarde van de lira zijn de prijzen van geïmporteerde producten flink gestegen. Daardoor houden veel Turken de hand op de knip. ‘Negentig procent van de kopers in Mahmut Pasa en Eminönü is nu toerist’, zegt Ekelik.
Als de crisis niet opgelost raakt, zullen kleine winkeliers het niet lang uithouden. Velen hebben nauwelijks een financiële buffer. Ekelik denkt dat 50 tot 60 procent van hen problemen zal krijgen om de huur te betalen, omdat die is vastgelegd in dollars. Veel Turken maakten die keuze vrijwillig, maar het breekt ze nu zuur op. ‘We zullen in september, oktober en november zien hoeveel winkels het overleven. Winkeliers die failliet gaan, zullen hun zaak proberen te verkopen of te verhuren.’
Geen dieven
Ramazan heeft een kledingwinkel in de oude hamam van Mahmut Pasa. Hij wil niet met zijn achternaam in de krant, uit angst voor represailles. Vorige week stelde een aanklager in Istanbul een onderzoek in naar 346 mensen die de ‘economische veiligheid’ bedreigen door op sociale media ‘provocatief’ commentaar te geven op de koersdaling van de lira. Ramazan had vroeger meer winkels, maar door de terreuraanslagen en wegblijvende toeristen heeft hij er nog maar één. ‘Ik verdien net genoeg om mijn rekeningen te kunnen betalen.’
Ramazan drinkt thee onder de imposante koepel van de oude hamam. De eigenaar van het theehuis heeft de grijze muren versierd met fleurige plastic bloemen. ‘Onze prijzen zijn gestegen door de val van de lira. Want de groothandel waar ik mijn kleding koop, importeert zijn spullen. Vroeger kwam katoen uit Adana, maar nu komt het van buiten Turkije. Dat zou niet mogen. We zouden onze productie moeten ondersteunen. Maar de staat on dersteunt maar één persoon.’
Ramazan zegt dat hij twee appartementen heeft moeten ver kopen door de hoge dollarkoers. Hij had een hypotheek afgesloten in dollars. ‘Sommige mensen in de bazaar zijn failliet gegaan omdat ze schulden in dollars hadden’, zegt hij. ‘Maar ze krijgen hulp van collega’s. De solidariteit in de bazaar is groot. Anderen springen bij om de leningen van collega’s af te lossen. Ze zien dat het niet hun schuld is. Het zijn eerlijke onder nemers, geen dieven.’
Snel je slag slaan
Seyhan Erat (39) zit ’s avonds op een terrasje in Kurtulus, een wijk aan de Europese zijde van Istanbul. Naast haar staat een tas van Tommy Hilfiger. ‘Ik heb schoenen gekocht’, zegt Erat, een seculiere vrouw. Haar haar is in een boblijn geknipt. ‘Ze waren in de aanbieding. Het heeft verder niets te maken met de val van de lira’, zegt ze lachend.
Het had gekund, want veel Turken proberen nog snel hun slag te slaan voor de sterke dollar doorberekend wordt in de prijzen van buitenlandse producten. Op sociale media circuleerden vorige week foto’s van lange rijen voor de winkel van Chanel in Istanbul. Bij zulke dure winkels waren vooral toeristen uit Europa en de Golfstaten op koopjesjacht met hun euro’s en dollars.
Erat werkt bij een groot mediabedrijf dat westerse tijdschriften zoals Fortune, National Geographic en InStyle uitgeeft voor de Turkstalige markt. Ze vertelt dat ze de gevolgen van de crisis langzaamaan beginnen te merken.
‘Onze advertentieinkomsten lopen sterk terug. Dat is meestal het eerste teken van een naderen de recessie. Grote bedrijven zijn gestopt met adverteren, vooral in onze geprinte titels. Online valt het nog mee. De situatie is beter dan gehoopt.’
Erats echtgenoot is makelaar en ze vertelt dat hij de gevolgen van de crisis nog niet echt merkt. ‘Bouwbedrijven zullen de gevol gen van de zwakkere lira pas later voelen. Veel pakhuizen liggen nog vol, dus ze wachten met de aan schaf van nieuw materiaal. En er zijn in Istanbul meer huizen ge bouwd dan er nodig zijn. De mees te mensen kunnen een nieuw huis op dit moment niet betalen. Maar ze kunnen altijd voor een ouder huis gaan. De markt zit dus nog niet op slot.’
Met enkele collega’s organi seert Erat zogeheten altin günü (‘gouden dagen’), een typisch Turkse manier om geld te sparen, vooral voor huisvrouwen. Erat en haar collega’s komen eens per maand bijeen. Dan krijgt één per soon van ieder ander lid van de groep een kwart gram goud. Elke maand is iemand anders aan de beurt. Erat: ‘Het is ook een reden om samen te komen met vrien den, familie of collega’s en te eten, te drinken en te dansen.’
Zoals veel Turken is Erat opge groeid met het gebruik. Haar moeder organiseerde altin günü voor haar familie. ‘Eén keer per maand werd het huis overgeno men door vrouwen’, vertelt Erat. ‘Er was cake en kisir, een speciaal gerecht dat gemaakt wordt van bulgur. Ze kletsten, dansten op muziek. Mijn moeder heeft zelfs een huis gekocht van het geld dat ze in al die jaren had gespaard.’
Maar die traditie staat onder druk, nu goud een stuk duurder geworden is door de val van de lira. ‘Ik denk dat veel mensen twijfelen om op dit moment goud te kopen’, zegt Erat. ‘Want de prijs is erg hoog. Toen we begonnen, was een kwart gram goud 370 lira waard, nu 415. We moeten bekijken of het wel slim is om door te gaan met onze bijeenkomsten. Ik heb al gepraat met mijn collega’s en we hebben besloten nog even af te wachten.’
Bankrun
Goudhandelaar Mehmet Ali Yildirimtürk, vicevoorzitter van de associatie voor goud en diamanthandelaren, merkt dat er minder vraag is naar goud. ‘De lira heeft effect op de prijs omdat we goud importeren’, zegt hij in zijn piepkleine winkeltje in de oude bazaar. ‘De internationale prijs is gedaald: zes maanden geleden was het 43,60 dollar per gram 24 karaats, nu is het 37,50. Maar door de zwakke lira is het toch duurder geworden. De prijs is nog nooit zo hoog geweest.’
Yildirimtürk zegt dat veel mensen hun goud nu verkopen. ‘We krijgen veel aanbiedingen. Dat komt deels door de oproep van Erdogan aan burgers om het goud onder hun kussen in te wisselen voor lira’s. In dit soort tijden neemt het nationalisme toe. Bovendien volgen mensen de economie op de voet. Als de prijzen stijgen, verkopen ze hun goud om het later goedkoper terug te kopen. Mensen doen alsof ze een directeur van een investeringsfonds zijn. En goud is van oudsher een veilige haven.’
Tot nu toe is er geen run geweest op banken en wisselkantoren, zoals in 2001, toen Turken massaal hun lira’s van de bank haalden en inwisselden voor harde valuta als de dollar. Sterker: Ali zegt dat er op Zwarte Vrijdag wel rijen stonden voor de wisselkantoren. Maar dat kwam omdat buitenlanders en toeristen, die hun dollars en euro’s komen inwisselen voor de lokale munt, vanwege de koersdaling veel meer lira’s dan voorheen moesten krijgen.
Ekelik van de Mahmut Pasa Bazaar gelooft niet dat mensen massaal luisteren naar de oproep van Erdogan om euro’s, dollars en goud te wisselen. ‘Er is een groep die blind in Erdogan gelooft. Maar ze zullen echt niet al hun spaargeld omwisselen voor lira’s. Ze zullen wellicht 10 procent omwisselen om aan de buitenwereld te laten zien dat ze Erdogan steunen. Ik heb tot nu toe op tv ook geen ministers gezien die gehoor geven aan Erdogans oproep.’
‘Er is een groep die blind in Erdogan gelooft. Maar ze zullen echt niet al hun spaargeld omwisselen voor lira’s’
ZAFER EKELIK
Mahmut Pasa Bazaar
‘We zouden de eigen productie moeten ondersteunen. Maar de staat ondersteunt maar één persoon’ RAMAZAN
Eigenaar kledingwinkel