Vergeet de identiteitspolitiek, vecht voor het individu
De mensenrechten dienen geen groepen, maar individuele mensen te beschermen, stelt NATHALIE NOUGAYRÈDE. Door grotere agenda’s vergeten we dat al te vaak.
Mensenrechten zijn rechten van het individu, niet van een groep. Dat is evident, maar we lijken het meer en meer over het hoofd te zien in de manier waarop we op crisissen of gebeurtenissen reageren, en zeker in de manier waarop ze politiek worden aangekleed. Mijn helden zijn de verdedigers van de mensenrechten. Zij blijven ons herinneren aan de schitterende uniciteit van elk individu en aan de noodzaak om zijn rechten en waardigheid te verdedigen, los van al de rest.
Het is tijd om terug te denken aan de manier waarop de internationale mensenrechtenbeweging in de jaren zeventig – niet eens zo lang geleden – ontstond. Daar zijn twee aanleidingen voor: het VNrapport over de genocide door het leger in Myanmar en het eerbetoon aan wijlen Kofi Annan. Als hoofd van de vredesmissie van de VN faalde Annan jammerlijk in de bescherming van de mensenrechten in Rwanda, maar later werd hij een van hun grootste kampioenen en dat strekt hem tot eer. Een derde aanleiding is de hulde aan de Amerikaanse senator John McCain, die zelf werd gefolterd en weigerde om te worden vrijgelaten terwijl zijn medegevangenen achterbleven. Dat heroïsme doet denken aan de strijd van de dissident Oleg Sentsov, die in Siberië gevangenzit en zich heeft voorgenomen zijn hongerstaking vol te houden, zolang tientallen andere politieke gevange nen in Rusland opgesloten blijven.
De VNverklaring van de Rechten van de Mens werd kort na de Tweede Wereldoorlog aanvaard, maar het zou lang duren voor ze de basis werd van wat de historicus Samuel Moyn ‘de laatste utopie’ heeft genoemd. Pas in de jaren zeventig konden de mensenrechten de publieke opinie, ngo’s en politici overal ter wereld mobiliseren. Een internationale burgerbeweging zag het licht. Amnesty International won in 1977 de Nobelprijs voor de Vrede. Jimmy Carter werd president van de VS met de belofte dat de mensenrechten centraal zouden staan in zijn beleid. Dat lijkt ver weg, met Donald Trump in het Witte Huis.
Recht om anders te zijn
Wat ook zorgwekkend ver lijkt, is het idee dat mensenrechten eerst en vooral betrekking hebben op de bescherming van het individu, niet van een groep. Die omkering van de prioriteit kan ernstige gevolgen hebben. Vasily Grossman, een van de grootste schrijvers van de twintigste eeuw, formuleerde het welsprekend in zijn boek Leven en lot: ‘Groeperingen van mensen hebben één groot doel: ieders recht om anders te zijn, bijzonder te zijn en op zijn of haar eigen manier te denken, te voelen en te leven. Mensen verenigen zich om dat recht te veroveren of te verdedigen. Maar zo ontstaat een vreselijke en fatale fout: de overtuiging dat de groe