Vanavond niet meer, baas
De overheid moet afspraken over ‘deconnectie’ verplicht maken, betoogt arbeidspsycholoog Hans De Witte. ‘Constant bereikbaar zijn is een fel onderschat probleem.’ Supermarktketen Lidl geeft alvast het goede voorbeeld.
‘Verplicht overleg binnen een preventiecomité is een zwaktebod. Louter praten is onvoldoende’
HANS DE WITTE
Professor arbeidspsychologie (KU Leuven)
BRUSSEL I Vanaf vandaag zullen werknemers van Lidl na 18 uur geen emails van collega’s meer ontvangen. Versturen kan nog, maar de mail komt pas de volgende ochtend om 7 uur toe. De warenhuisketen wil zo een betere werkprivébalans garanderen.
Uit onderzoek van de SociaalEconomische Raad van Vlaanderen (Serv) blijkt dat de helft van de Vlaamse werknemers vaak of altijd bereikbaar is buiten de werkuren. Uit dezelfde studie blijkt dat wie structureel bereikbaar is, ook vaker werkstress ervaart. De gevolgen laten zich voelen. Het aantal dertigers dat meer dan een jaar thuiszit, is verdubbeld in vijf jaar, bleek vorig jaar uit cijfers van hrdienstverlener Securex. Een belangrijk deel van al die ziekten heeft een psychische oorzaak: angsten, depressie en burnout.
Vergelijk het met roken
Sinds april dit jaar is een wet van kracht die werkgevers verplicht om binnen een preventiecomité, met de vakbondsafvaardiging of met de werknemers zelf, te overleggen over ‘digitale deconnectie’. België volgt daarmee halfslachtig het voorbeeld van Frankrijk. Daar is sinds 1 januari 2017 een wet van kracht die het ‘recht op deconnectie’ garandeert en stelt dat werkgevers afspraken moeten maken over be reikbaarheid buiten de werkuren.
‘Dat verplicht overleg binnen een preventiecomité is een zwaktebod van onze overheid’, vindt professor arbeidspsychologie Hans De Witte (KU Leuven). ‘Vergelijk het met roken. Als jaren geleden besloten zou zijn – zoals de tabaksindustrie wilde – om alleen te praten, dan zou de overheid nalatig bevonden zijn. Want roken is bijzonder schadelijk. Dat is in deze kwestie niet anders: dat constant bereikbaar zijn, is een ernstig probleem voor de gezondheid. Ik noem het grensoverschrijdend werk. Burnouts zijn een gevolg van het onvermogen om mentaal te recupereren. We zijn geen machines. Mensen moeten batterijen kunnen opladen, daar is geen weg omheen. Dus dan is louter praten onvoldoende. In een gesprek zijn vaak niet alle partners even sterk. De overheid zou met een strenger kader de zwakkeren beter kunnen verdedigen. Bijvoorbeeld door afspraken te verplichten.’
Het is nog te vroeg om te weten of de nieuwe wet al tot veel nieuwe ‘deconnectiemaatregelen’ heeft geleid. Bij KBC is onlangs een cao opgesteld die ‘het recht op deconnectie’ erkent, en waarin duidelijk staat dat de werknemer buiten de werkuren niet ingelogd moet zijn op zijn professionele digitale tools, behalve als er vooraf andere overeenkomsten zouden zijn gesloten. Technisch blijft evenwel alles mogelijk.
BRUSSEL I Mails naar collega’s versturen kan wel nog na 18 uur, maar de ontvanger zal het bericht pas de volgende ochtend om 7 uur in zijn mailbox zien opduiken. Of, als het weekend is, pas maandagmorgen. Die maatregel voert Lidl Belgium en Luxemburg vanaf morgen in. ‘We geven zo het signaal dat we niet verwachten dat werknemers buiten de werkuren werken’, zegt woordvoerster Isabelle Colbrandt.
De supermarktketen kwam deze lente nog in het nieuws met stakingen; het personeel klaagde onder meer over een te hoge werkdruk. ‘Maar deze maatregel staat daar los van. Er werd gestaakt in de filialen, terwijl het toch vooral de werknemers in ondersteunende diensten zijn die mailen’, merkt Colbrandt op. ‘Voor de filialen worden andere maatregelen uitgewerkt om de werkdruk te verminderen.’
Is het pauzeren van mails niet paternalistisch? ‘We vinden dit net niet betuttelend. Wie dat wil, kan nog altijd mails verzenden na de werkuren. Stel dat je een ouder bent die vroeger naar huis gaat om de kinderen op te halen, dan staat het je nog altijd vrij om nadien achter de computer te kruipen. Maar dat werk wordt vervolgens niet opgelegd aan de ontvanger.’
‘Dit is beter dan het volledig blokkeren’, zegt professor arbeidspsychologie Sara De Gieter (VUB). ‘In het buitenland hebben bedrijven al eens geprobeerd om ook het verzenden tegen te houden of mails zelfs te wissen, maar dat bleek niet succesvol. Werknemers vonden dan toch nog manieren om te werken, door bijvoorbeeld hun privémailadres te gebruiken. Het kan dan ook frustrerend zijn, als je te veel beperkt wordt in je autonomie.’
Pauzeren of blokkeren
Drie jaar geleden werd ook bij de Vlaamse overheid het ballonnetje opgelaten om de mailbox van ambtenaren na 18 uur af te sluiten, maar dat ging niet door. Gebrek aan autonomie ondermijnt het welzijn, is de redenering. ‘Mailboxen afsluiten staat haaks op het plaats en tijdsonafhankelijk werken dat we bij de Vlaamse overheid willen stimuleren’, zegt Jessy Van Dousselaere, hrregisseur Welzijn bij de overheid. ‘Het zijn de prestaties die tellen, niet de aanwezigheid. Wie vroeger naar huis wil en nadien wil voortwerken, moet die keuze hebben. Om stress en burnout tegen te gaan, hebben we sinds juni 2016 een preventief actieplan dat breder gaat dan het al dan niet bereikbaar zijn.’
‘Het staat je nog altijd vrij om ’s avonds achter de computer te kruipen. Maar dat werk wordt vervolgens niet opgelegd aan de ontvanger’
ISABELLE COLBRANDT
Woordvoerster Lidl
Bij Colruyt heeft men dan weer nooit moeten nadenken over pauzeren of blokkeren: de winkelketen heeft simpelweg nooit een platform ontwikkeld om buitenshuis te mailen. ‘Ons bedrijf verwacht helemaal niet dat mensen ’s avonds of tijdens het weekend bereikbaar zijn. Het zit in onze bedrijfscultuur’, zegt Liesbeth Sabbe, directrice Mens en Organisatie van Colruyt Group.
Badgen als prikklok
Bij Colruyt moeten ze wel badgen – het equivalent van een prikklok dus. Is dat dan niet voorbijgestreefd? ‘Een werknemer die overkwam van een ander bedrijf, zei me onlangs nog dat hij moest wennen aan dat badgen. Maar nu erkent hij: “Zodra ik naar huis ga, is mijn hoofd leeg”’, merkt Sabbe op.
‘Belangrijker dan mailverkeer reguleren is een werkcultuur creëren waarin loslaten mogelijk is’, beaamt professor De Gieter. ‘Mensen hebben vaak het gevoel dat hun collega’s “het ook doen”. Stel dat het pauzeren (zoals bij Lidl, red.) ertoe leidt dat je maandagochtend overspoeld wordt door mails, dan zal dat gevoel niet verdwijnen. Je kan dan beter workshops geven waar besproken wordt wat wel en niet verwacht wordt, en waarbij ideeën voor een gezondere werkomgeving van de werknemers zelf komen.’
‘Belangrijker dan mailverkeer reguleren is een werkcultuur creëren waarin loslaten mogelijk is’ SARA DE GIETER
Professor VUB