Monsanto moet (misschien) boeten voor Agent Orange
Tot vandaag lijden Vietnamezen aan neurologische ziekten door Agent Orange, het ontbladeringsmiddel dat in de Vietnamoorlog werd ingezet. De overheid vraagt compensatie.
BRUSSEL I De rechtszaak die de Californische tuinman Dewayne Johnson won tegen pesticideproducent Monsanto (DS 13 augustus) zet onverwachts een historische afrekening in gang. De Vietnamese overheid vroeg deze week ook compensatie aan Monsanto.
Johnson haalde een primeur: voor het eerst stelde een rechter Monsanto rechtstreeks verantwoordelijk voor een kankergeval en legde 253 miljoen euro schadevergoeding op. Er staan nog minstens 5.000 individuele zaken in de wachtrij. Maar dat een staat Monsanto wil laten betalen, is zeker even opmerkelijk.
‘Johnsons verdict geeft ons een wettelijk precedent’, zei Nugyen Phuong Tra, woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken. ‘Het eerdere argument dat het ontbladeringsmiddel niet schadelijk is, blijkt niet geldig.’ ‘Ik weet niet of en hoe er nog een proces komt’, zegt Charles Bailey, auteur van een boek over de relaties tussen Vietnam en de VS na Agent Orange, aan De Standaard. ‘Maar het is wel voor het eerst dat de staat Vietnam, en niet de private slachtoffervereniging, die eis stelt.’
‘Levens kort als kaarsen’
Vietnam kreeg tussen 1961 en 1971 45 miljoen liter van het ontbladeringsmiddel Agent Orange over zich heen. Door te ontbossen hoopten de VS de communistische Vietcongrebellen voedsel en beschutting te ontnemen. Monsanto was één van de negen leveranciers aan het leger.
Ook toen al was die militaire tactiek controversieel. Agent Orange bleef hangen in grond en rivieren. Bossen groeiden niet terug en de kale bodems erodeerden. Ook de Vietnamese voedselketen slibde volgens nieuwssite Beyond Pesticides dicht door het gif. De burgers die het meemaakten, kampten met kankers en neurologische aandoeningen. ‘Die mensen hebben kortere levens’, zegt Bailey. ‘Bovendien beïnvloedt de stof ook de volgende generaties.’ Het middel beschadigt name lijk de genen en het kan de ontwikkeling van hersenen en ledematen verstoren (zie inzet).
Gezinnen met meerdere ernstig gehandicapte kinderen zijn in bepaalde provincies geen uitzondering. Kinderen zonder ogen of benen worden soms achtergelaten door hun eigen families. ‘Hun levens zijn kort als kaarsen, en vol pijn’, zei de voorzitster van de Vietnamese Vereniging voor slachtoffers van Agent Orange (VAVA) in een documentaire van Risto Vuorinen.
Volgens professor Jeanne Stellman (Columbia University) kwamen minstens 4,8 miljoen mensen rechtstreeks in aanraking met Agent Orange. Monsanto reageerde voorlopig nog niet. ‘Wij leverden alleen maar aan het Amerikaanse leger’, klonk het wel al in het verleden. ‘Dankzij het principe van de soevereine immuniteit kan een buitenlandse burger de Amerikaanse staat niet vervolgen’, aldus Bailey.
Op dit moment heeft Vietnam goede banden met de VS, die het niet in gevaar wil brengen. ‘Sinds 2007 maakte het Congres 330 miljoen dollar vrij om de ergst vervuilde sites op te ruimen’, zegt Bailey. ‘De laatste site kan over 10 jaar klaar zijn. Er zijn Amerikaanse fondsen voor assistentie aan zieke mensen thuis, en voor sociale diensten aan gehandicapten in de dorpjes.’
Is dat genoeg? ‘Het is mijn ervaring dat de slachtoffers en hun vereniging, VAVA, alle hulp verwelkomen’, zegt Bailey. ‘Maar er is wel een drive om nog meer te doen voor de noden van de getroffen Vietnamezen. Het is de eerste keer dat de overheid zelf compensatie vraagt aan Monsanto’, aldus Bailey. ‘Ik weet niet hoeveel succes ze gaan hebben, maar misschien maakt het wel een verschil.’
Amerikanen wel, Vietnamezen niet
Er is duidelijk wel sprake van twee maten en twee gewichten bij de compensaties. Want Amerikaanse veteranen kunnen al jarenlang aanspraak maken op geld van Monsanto en Dow Chemical – een andere producent. Duizenden veteranen hadden in 1984 een rechtszaak opgestart. De bedrijven betaalden uiteindelijk een minnelijke schikking van 180 miljoen dollar aan maar liefst 291.000 slachtoffers. Ook de Amerikaanse staat maakte geld vrij voor de medische kosten van diegenen die Agent Orange moesten verspreiden: geen 330 miljoen, maar 13 miljard dollar.
Volgens Bailey werden de Vietnamezen uiteindelijk zwaarder getroffen dan de Amerikaanse soldaten. Maar toen de Vietnamezen dezelfde zaak voor dezelfde rechter aanspanden, kregen ze in 2004 ongelijk.
Nog steeds machtig
De rechter van het US Court of Appeals Second Circuit argumen
Sinds 2007 maakte het Congres 330 miljoen dollar vrij om de ergst vervuilde sites op te ruimen. Er zijn ook Amerikaanse fondsen voor assistentie aan huis
teerde ook in beroep (2008) dat Agent Orange geen oorlogswapen tegen mensen was, maar een onkruidverdelger die op zich niet schadelijk is voor de bevolking. Het Genèveprotocol verbiedt al sinds 1925 chemische of bacteriologische oorlogsvoering, maar ‘het oorlogsrecht verbiedt het gebruik van chemische materialen niet die slechts in tweede instantie en onbedoeld, schadelijk zijn voor mensen’, aldus de rechter.
Het is dat argument waarmee Vietnam nu op een ‘laatste kans’ hoopt, na twee keer het deksel op de neus te hebben gekregen. Hoewel Monsanto met Agent Orange meewerkte aan een politieke, sociale en ecologische ramp van formaat, is het vandaag nog machtig in Vietnam. Het geeft nog steeds 70.000 euro aan leerstoelen van de Agrarische Universiteit van Vietnam, aldus journalist Dien Luong op nieuwssite VNExpress.