De leeuw brult niet, hij piept alleen zachtjes

ING heeft een schikking van 775 miljoen gesloten met het Nederlandse openbaar ministerie, nadat de bank zes jaar terug tegen de lamp was gelopen voor het doorlaten van illegale overschrijvingen. Maar ook nu is er nog geen systeem dat verdachte transacties

AMSTERDAM I Bliksemschichten boven Tasjkent. Een hiphopbeat zet in. En dan begint Googoosha te zingen. ‘You look fine, but what’s going on in your mind? You look fine, but what do you hide in your soul?’

Op het moment dat Googoosha eind 2012 in gouden avondjurk en met wapperende blonde haren de videoclip How dare opneemt, is ze met afstand de rijkste vrouw van Oezbekistan. En dat is niet dankzij haar stem.

Jarenlang stromen de corruptiedollars naar de presidentsdochter die in het dagelijks leven Gulnara Karimova heet. Karimova –tevens modeontwerpster, Harvardalumnus en kortstondig ambassadrice in Spanje – bewaakt namelijk de toegang tot de Oezbeekse telecommarkt. Buitenlandse mobiele operators zoals het Nederlandse Vimpelcom, het Zweedse Telia en het Russische MTS betalen haar gretig smeergeld. En alle drie maken ze voor hun smeergeldconstructies gebruik van rekeningen van ING Bank.

Om een 4Gfrequentie te krijgen, boekt Vimpelcom bijvoorbeeld op 21 september 2011 precies twintig miljoen dollar over naar de vennootschap Takilant in Gibraltar. De transactie loopt via de Amsterdamse INGrekening van een Vimpelcomdochterbedrijf op de Maagdeneilanden. Op 19 oktober, twee dagen nadat Vimpelcom de Oezbeekse 4Glicentie daadwerkelijk krijgt, maakt het nóg eens tien miljoen dollar over via dezelfde route.

Bij ING Nederland gaat geen enkele alarmbel rinkelen. En dat terwijl ze met enig onderzoek – waar banken wettelijk toe verplicht zijn – openbare rapporten over de dubieuze achtergrond van Takilant hadden kunnen vinden.

Maar voor ING was het onderzoeken van verdachte klanten en geldstromen geen prioriteit, om het zacht uit te drukken. Dat blijkt uit de recordschikking die de grootste bank van Nederland af sloot met het Openbaar Ministerie (OM) om strafvervolging af te kopen. De 775 miljoen euro die ING betaalt, is met afstand de hoogste boete die het OM in Nederland ooit heeft opgelegd, meer dan het dubbele van de 357 miljoen euro die Vimpelcom in 2016 overmaakte aan de Nederlandse staat.

Van 2010 tot en met 2016 is ING ‘ernstig tekortgeschoten’, leert het feitenrelaas van het OM. ‘Klanten die criminele activiteiten ontplooiden hebben jarenlang nagenoeg ongestoord van bankrekeningen bij ING Nederland gebruik kunnen maken.’

ING heeft ‘structureel de wet overtreden en zich schuldig gemaakt aan een groot aantal strafbare feiten’. ING nam klanten aan zonder ze goed te onderzoeken, hield hun transacties onvoldoende in de gaten, greep niet goed in als er wél een alarmbel klonk en nam veel te laat afscheid van foute klanten. Daarmee overtrad ING ‘structureel’ de witwaswetgeving.

Omdat de bank niet deed wat van een financiële instelling verwacht mag worden om witwassen te voorkomen, verwijt justitie ING ook ‘schuldwitwassen’.

Op zich klinken deze fouten al opmerkelijk, in perspectief des te meer. ING liep namelijk niet zo lang geleden vanwege vergelijkbare zaken tegen de lamp en beloofde toen – net als nu – beterschap.

In 2012 trof ING een megaschikking van 619 miljoen dollar (destijds 490 miljoen euro) met de Amerikaanse autoriteiten om strafvervolging af te kopen. Van 2001 tot 2007 schond ING bewust Amerikaanse handelssancties, door ter waarde van zo’n twee miljard dollar zaken te doen met bedrijven uit Cuba en Iran. ‘Ernstig en onacceptabel’ noemde toenmalig INGtopman Jan Hommen de overtredingen destijds.

Met medeweten van hooggeplaatste ING’ers werden travellercheques in dollars van een stempel van

ING Frankrijk

voorzien, om te verhullen dat ze op Cuba omgewisseld waren, en kregen girale overboekingen valse coderingen, zodat niet opviel dat ze voor Cubaanse klanten waren.

Onder de codenaam Ermine (hermelijn) begon ING vervolgens met een omvangrijk verbeterprogramma waarbij de compliance en organisatiestructuur van de bank op de schop gegooid werden. Een chief risk officer werd in het bestuur benoemd: Koos Timmermans, de huidige financiële topman.

Nadrukkelijk meldde ING in 2012 dat de organisatie echt veranderd was. Topman Hommen sprak van ‘een heel ander ING’. In hetzelfde persbericht zei ING ‘volledig toegewijd’ te zijn ‘aan het uitvoeren van haar activiteiten volgens de hoogste normen van integriteit, waaronder strikte naleving van alle van toepassing zijnde wetten, regelgeving en normen’.

De feiten die dinsdag aan het licht kwamen, geven die woorden een ander gewicht. Want op het moment dat Hommen spreekt van ‘een heel ander ING’, is de bank een belangrijke schakel in verschillende witwas en corruptiezaken. De Vimpelcommiljoenen die in 2012 naar Googoosha stroomden zijn maar één voorbeeld van wat er misgaat bij de bank, zo ontdekte justitie, nadat ze in 2016 onder de codenaam

Houston een strafonderzoek naar ING begon.

Om het ‘breed falende beleid’ bij de bank aan te tonen, kiest justitie er voor om de rol van ING bij Vimpelcom en nog drie zaken tot op de bodem uit te zoeken. Het hadden er ook tien of twintig kunnen zijn, zo veel ‘foute’ signalen over ING bereiken justitie.

Alleen Vimpelcom wordt met naam genoemd in het feitenrelaas. Duidelijk is dat het daarnaast ook gaat om de rol van ING bij een witwasoperatie op Curaçao, waar zeker 150 miljoen euro mee gemoeid was. Het bedrijf CPG Worldwide verkocht er op papier damesondergoed aan Venezolanen – die van de staat een prepaid creditcard voor aankopen kregen. In werkelijkheid werd er niets verkocht, maar kregen de Venezolanen na het ‘afrekenen’ dollars terug en roomde CPG een commissie af. Huisbank ING had lange tijd niet door dat ze werd gebruikt voor een omvangrijke witwasoperatie. Of wilde het niet zien. Liefst 49 witwasalerts werden door ING ‘vrijwel zonder nader onderzoek’ afgedaan als ‘niet verdacht’.

De rode draad? De interne organisatie van ING is niet in orde. Computersystemen werken niet of onvoldoende, op verdachte signalen wordt slecht gereageerd en niemand voelt zich verantwoordelijk. Dat ligt ook aan de personeelsbezetting, de controlerende complianceafdeling heeft te weinig mensen. Om dat op te lossen, werd van hogerhand bepaald dat het aantal witwasmeldingen in verschillende categorieën beperkt was tot drie per dag.

Onderdeel van de 775 miljoen euro boete is daarom dat justitie honderd miljoen euro ontneemt: het bedrag dat ING ten onrechte heeft bespaard op personeel dat zorg had moeten dragen voor de naleving van het compliancebeleid.

ING trok het boetekleed aan in een persbericht en in een telefonische toelichting van topman Ralph Hamers. De bank heeft ‘oprecht spijt van de serieuze tekortkomingen’. ‘Klanten hebben hun bankrekening jarenlang kunnen gebruiken voor witwassen.’

Eind vorig jaar werd al bekend dat ING niet langer trustkantoren (lees: brievenbusbedrijven) als klant aanneemt. En ING meldt nu verschillende maatregelen te nemen om de organisatie op orde te krijgen. Zo zijn verbeterprogramma’s ingevoerd, onder meer om de interne ‘cultuur en bewustwording’ te versterken, zodat ‘de wet in letter en geest’ wordt nageleefd.

ING zegt ook maatregelen te hebben genomen tegen (oud)werknemers op hogere posities die verantwoordelijk waren voor de antiwitwasprocedures. Maar niemand van het bestuur treedt af.

De schikking van 775 miljoen euro is ruim de helft van de winst over het afgelopen kwartaal en neemt naar verwachting een hap van ongeveer een achtste uit de jaarwinst – ING lag op koers om de 5 miljard winst van vorig jaar licht te overtreffen. Opvallend genoeg leken aandeelhouders niet erg onder de indruk van de fouten en recordboete. De koers van het aandeel ING verloor dinsdagavond 1,2 procent maar maakte dat meteen weer goed. Gisteravond stond het 0,01 procent hoger dan voor het nieuws bekendraakte.

Groter dan de financiële impact lijkt dan ook de reputatieschade. Na de grote maatschappelijke rel over de salarisverhoging voor topman

Hamers van dit voorjaar krijgt het imago van ING opnieuw een flinke knauw. De INGtop lijkt wel lessen te hebben geleerd uit het salaris van Hamers. De bestuurders beloofden dinsdagochtend meteen af te zien van een bonus over 2018.

De afgelopen jaren heeft ING zich het imago van een hip techbedrijf aangemeten. De ene keer heeft topman Hamers het over zijn bank als ‘de Uber van het bankwezen’, de andere keer over de ‘WeChat van de banken’. Op de eigen website meldt ING trots dat het bedrijf werkt ‘net als Spotify, Netflix en Google’. Dat imago valt niet te rijmen met de feiten die het OM dinsdag presenteerde.

Neem het ontwerp van het monitoringssysteem van ING: dat kan geen resultaten bewaren. Om verdachte zaken te onderzoeken, moeten steeds opnieuw ‘honderden miljoenen historische transacties over de betreffende periode’ ingeladen worden. Het OM constateert dat de computersystemen van ING, bedoeld om witwassen te voorkomen, dan ook ‘volstrekt ontoereikend’ functioneerden.

Zo’n technologisch wonder is ING dus niet.

Om het tekort aan personeel op te lossen, werd afgesproken dat er maar drie witwasoperaties per dag gemeld mochten worden

De aandeelhouders lijken niet erg onder de indruk van de fouten en de recordboete. De koers stond gisteravond zelfs 0,01 procent hoger