Liefste boze koningin
Roman Amélie Nothomb levert haar jaarlijkse roman af. Deze keer geen routine, maar een grand cru.
In 2014 konden de Britten in een poll ‘de meest angstaanjagende sprookjesfiguur aller tijden’ kiezen. Het werd de Boze Koningin uit ‘Sneeuwwitje’ van de gebroeders Grimm. De stiefmoeder die, uit pure jaloezie, een onschuldig kind dood wenst. En, in oudere versies van het sprookje, ook haar hart en lever wil opeten. Kwaadaardiger vind je ze niet.
Bij biologische moeders zou dat niet waar zijn. Want echte mama’s zijn lief, toch? Niets gaan boven de toewijding van een moeder aan haar dochter, haar ‘minime’. Geen enkele moeder is boosaardig, zelfs niet zij die in een vlaag van postnatale ellende haar kind vermoordt. Mama is de liefste van de hele wereld, zingen de schlagerzangers.
Denk even na. Kijk rondom u, vooral achter de façade van nette burgerwoningen met groene gazonnetjes, naar moeders die het allemaal voor elkaar hebben. Gemanicuurd, charmant, lid van menige club, altijd werkend aan het imago. Op handen gedragen door een man die ergens op de achtergrond zijn plicht doet en zwijgt. Mama, de liefste van de wereld.
Maar de rimpelloze glimlach kan ook nijd, jaloezie, kilte, emotionele terreur verbergen. Vaak is het zwarte schaap het kind dat verwachtingen wekt, dat de moeder overtreft. Goed, mooi, verstandig, zoals Sneeuwwitje. Maar het zal nooit de kans krijgen om te schitteren, daar zal mama voor zorgen. Moeders kunnen ook ziekelijke narcisten of psychopaten zijn.
Grimm
Sinds de romantiek willen we dat niet meer weten. Moederschap is heilig. Zo heilig dat het volkssprookje gecensureerd moest worden, toen het in 1812 in de bundel van de Grimms verscheen.
De Boze Koningin, die moordende furie, werd in het verhaal gepresenteerd als Sneeuwwitjes bloedeigen moeder. En dat kon niet, dat mocht niet. De moeder werd een stiefmoeder. Intussen blijven een paar moedige auteurs de werkelijkheid optekenen. Dit jaar doet Amélie Nothomb dat, met Het door
boorde hart. Je zou haar fijne, kille, ontroerende vertelling een modern
Sneeuwwitje kunnen noemen. Een vertelling met niet één, maar twee boosaardige moeders.
Het Sneeuwwitje van dienst heet Diane. Diane wordt geboren in een bourgeois gezin, ze is een wolk van een baby, de trots van haar vader en grootouders. Alleen haar moeder – een blondine en ooit de meest benijde schoonheid van de plaatselijke jeunesse dorée – zou haar het liefst dood wensen. Mama is pas twintig, per ongeluk zwanger geworden en getrouwd met de plaatselijke adonis, dat wel. Maar hij is een apotheker in een provincieplaatsje, zij nu een aan huis gekluisterde echtgenote. Ze had wat anders voor ogen. Iets koninklijkers. In plaats daarvan kreeg ze
Moeders kunnen ook ziekelijke narcisten of psychopaten zijn
Diane. ‘Ze keek naar het kind en dacht: nu is het mijn verhaal niet meer, maar het jouwe’.
Diane zal boeten, haar hele jeugd lang. Het rustige, voorbeeldige en verstandige meisje wordt liefdeloos bejegend en gehaat als anderen haar prijzen. Mama,‘de godin van haar hart’, geeft haar slechts kruimels, speelt haar uit tegen haar jongere, blondere zus – die door mama als een minime geannexeerd wordt, en rot verwend. De andere gezinsleden lijken getroffen door de magie van de Boze Koningin, mededaders in een heerschappij die ze vergoelijken, waar zij voordeel uithalen.
Dat ene moment van moederlijke affectie, ‘een kracht die haar liet sidderen en zwijmelen van geluk’, zoekt Diane als volwassene bij andere zelfzuchtige vrouwen. Zo is er Olivia, een lector aan de medische faculteit, die op Diane leunt om haar doctoraat te halen. Olivia is knap, slank, Dianes platonische liefde. Alleen, Olivia’s docher Marielle is een hoopje ellende. Kan Diane zichzelf redden door Marielle bij te staan?
Moedermoord
Amélie Nothomb schreef Het doorboorde hart voor een jeugdvriendinnetje dat slachtoffer was van een Boze Koninginmoeder. Een erger lot kon Nothomb zich niet voorstellen. Want niet alleen in sprookjes, ook in het echte leven is de Boze Koningin de machtigste en meest angstaanjagende figuur in een kinderleven. Zonder rechttoerechtaan moedermoord bevrijd je je daar niet van. En dan nog.
Maar Nothomb zou geen auteur van donkere sprookjes zijn als ze daar geen mouw aan kon passen. Lees Het doorboorde hart. De jaarlijkse Nothombroman kan weleens op een formule lijken: slimme, scherp verwoorde vertellingen gekruid met Belgisch surrealisme. Altijd entertainend, zelden levensnoodzakelijk. De cru van dit jaar is zijn aankoopprijs waard, u wint aan inzicht en mededogen. En kijk daarna goed rond, of er zich geen heks achter een liefste mama verstopt. Help een onschuldig kind – het zal u eeuwig dankbaar zijn.