‘De staat heeft je DNA’
China stuurt de Oeigoerse minderheid naar heropvoedingskampen. De moslimprovincie Xinjiang is een laboratorium voor de Chinese Big Brother.
BRUSSEL I Gedwongen strafkampen waar moslims gemarteld worden, schrik om naar de moskee te gaan … nieuw onderzoek door Human Rights Watch schetst een onthutsend beeld van de Chinese bewakingsstaat in de noordwestelijke provincie Xinjiang. De Oeigoeren, een lokale moslimminderheid met eigen taal, voelden zich nooit helemaal comfortabel in het communistische HanChina.
In 2014 werd een aanslag toegeschreven aan separatistische Oeigoeren. Volgens China heeft de jihadistische agenda bij hen voet aan de grond gekregen. Maar volgens Maya Wang, onderzoeker voor Human Rights Watch (HRW), zijn de meeste moslims in Xinjiang meer bezig met hun dagelijks leven dan met politiek. ‘Er heerst een groot gevoel van verlies: van identiteit en vrijheden, en van zo veel familieleden die voor onbepaalde tijd opgesloten worden in kampen.’
Volgens HRW zitten een miljoen Oeigoeren vast in politieke heropvoedingskampen, vaak op arbitraire grond. Ze moeten Chinees leren en de partij loven. Wie in Xinjiang een baard of sluier draagt, bepaalde islamitische namen aan zuigelingen geeft of zelfs typische streekgerechten serveert, kan worden opgesloten. Hoe China die totale onderwerping afdwingt? Met een combinatie van artificiële intelligentie en ouderwetse verklikkingspraktijken.
Xinjiang is afgesloten voor westerse waarnemers. Waarop baseert Human Rights Watch zich?
‘Ons rapport laat 58 gevluchte Oeigoeren aan het woord. We baseren ons verder op academisch onderzoek en documenten van de Chinese overheid. Verschillende bronnen noemen de schatting van een miljoen mensen in strafkampen geloofwaardig. Het is nu aan de autoriteiten om het bestaan van die kampen te verklaren.’
Waarom is de repressie van Oeigoeren zo ontspoord?
‘Na 9/11 begon China het lokale conflict voor te stellen als een terreurdreiging. Ook al weten we weinig over de steun aan gewelddadig separatisme binnen de gemeenschap. Wat nu gebeurt, is een verlengstuk van het algemene klimaat dat alle Chinese burgers treft: de strakkere ideologische controle onder president Xi Jinping. De nieuwe partijsecretaris in de provincie, Chen Quanguo, is een absolute hardliner. Er is sprake van quota’s voor arrestaties. In de zogenaamde semiautonome regio Xinjiang hebben de Oeigoeren geen enkele autonomie meer.’
Checkpoints met irisherkenning, benzinestations waar je met je identiteitskaart inlogt, zelflerende software die burgers opspoort … Hoe verschilt de situatie in Xinjiang van de rest van China?
‘Er zijn gelijkenissen, in de zin dat data over je publieke en private transacties allemaal getraceerd worden. Het verschil in Xinjiang is dat de overheid verplicht DNA afneemt bij iedereen tussen 15 en 70 jaar. Ze kan zo zitten in strafkampen. heel snel je familie opsporen. Moslims in Xinjiang hebben geen wettelijke bescherming. Bovendien heeft de provincie een zelflerend softwaresysteem dat op zoek gaat naar ‘onregelmatigheden’: een verplaatsing buiten je wijk, een nietbetaalde factuur, telefoontjes naar het buitenland en zelfs de aankoop van een tent of kompas. Dat leidt tot ondervraging of arrestaties. China deelt moslims op in categorieën: betrouwbaar, gemiddeld of onbetrouwbaar.’
Reactie
in het door HanChinezen gedomineerde China.
De aanklacht van VNmensenrechtencommissaris Michelle Bachelet en het rapport van HRW over de Oeigoeren vallen in China op een koude steen. De staat ontkent alle aantijgingen. ‘Verschillende etnische groepen leven harmonieus
samen in Xinjiang’, klinkt het.
Is de repressie alleen gericht op de ‘onbetrouwbaren’?
‘Nee. Overheidsdocumenten tonen dat het systeem niet ontworpen is om alleen mensen met gewelddadige, terroristische neigingen op te sporen. Het systeem dient om trouw aan de partij af te dwingen. Dat is een totaal ander criterium. Die trouw kun je pas bewijzen als je je moslimidentiteit opgeeft.’
Oeigoeren zijn bang voor wat buren zeggen en zien. Er is dus ook sociale controle?
‘China spoort mensen aan informatie door te geven over elkaar. Het stuurde ook bijna een miljoen bureaucraten naar Xinjiang die verplicht logeren bij moslimgezinnen, hun kinderen ondervragen, kijken wat ze doen enzovoort.’
‘Het systeem speurt niet naar gewelddadig extremisme, maar naar ontrouw aan de partij’
MAYA WANG
De problemen in Xinjiang zijn er al lang. Is het toeval dat de VN en de Amerikaanse senator Marco Rubio pas sancties vragen, nu ze in een handelsoorlog zitten?
‘Ik zou zeggen dat veel landen nu juist minder geneigd zijn om China aan te spreken op mensenrechtenschendingen dan tien jaar geleden.’