Tijdmachine naar de SovjetUnie van Stalin
Honderden mensen lieten zich voor een kunstproject maanden of jarenlang opsluiten en filmen in een kunstmatige stad, waar ze een leven moesten leiden zoals in de SovjetUnie van Stalin.
Bewakingsagenten en arbeiders aan het werk in het Sovjetstadsdeel dat cineast Ilya Khrzhanovski in Charkov liet bouwen.
Midden oktober krijgt Berlijn tijdelijk een nieuwe muur. Het indrukwekkende bouwwerk – een vierkant in beton van driehonderd op driehonderd meter – wordt het decor voor de allereerste voorstellingen van een van de bizarste kunstprojecten ooit. DAU is het levenswerk van de Russische cineast Ilya Khrzhanovski (43). De naam verwijst naar de briljante wetenschapper Lew Landau, een kwantumfysicus uit de SovjetUnie van Stalin. Hij is de centrale figuur in het kunstproject rond vrijheid en totalitarisme.
Na jaren van geheimdoenerij blijkt Khrzhanovski er eindelijk klaar voor om zijn werk aan het publiek te tonen. Eerst in het door die nieuwe Berlijnse muur afgegrendelde deel van Berlijn. Nadien ook elders in Europa: in Parijs en Londen.
Net echt
Het was rond het jaar 2010 dat er in de filmwereld voor het eerst werd gefluisterd over het bizarre project van Khrzhanovski. Veel was er op dat moment niet bekend. Wel dat de cineast in de stad Charkov, in het oosten van Oekraïne, een heel stadsdeel had laten nabouwen. Een historische reconstructie van de SovjetUnie uit het midden van de vorige eeuw, toen Stalin het land in zijn ijzeren greep hield. Middenin het complex kwam een reconstructie van het Instituut voor Fysicaproblemen, het mysterieuze onderzoeksinstituut waarin wetenschapper Lew Landau vanaf 1938 actief was, en waar hij bleef tot zijn dood in 1968.
Vanaf 2008 kwamen de bewoners. Honderden vrijwilligers die een lange selectie hadden doorstaan en die zich gedurende weken, maanden of zelfs jaren op de filmset moesten laten opsluiten. Het doel: de bewoners echt laten leven in hun teletijdmachine. Alles moest zo echt mogelijk zijn. De kledij, de gebouwen, zelfs de zeep. De bewoners hadden in hun tijdmachine zelfs een eigen krant en een eigen munt.
Een zeldzame journalist die de filmset mocht bezoeken, verbaasde zich over de kasten vol Sovjetvoedsel met aangepaste vervaldata. En over de dodelijke ernst. Er was zelfs een boetesysteem ingevoerd voor wie ‘on bestaande’ woorden als Google durfde te gebruiken binnen ‘het instituut’, zoals de set werd genoemd. Tijdens de rondleiding die de journalist kreeg, toonde Khrzhanovski zich dolenthousiast omdat de totalitaire aanpak binnen het complex ‘automatisch ook onderling verraad in de hand had gewerkt’. Net echt.
Filmen in de slaapkamer
Alles diende één doel: de deelnemers moesten hun rol niet spelen, maar echt leven. Zelfs de relaties werden daardoor echt, want de geruchten willen dat er op de set veertien kinderen geboren werden. Relaties gingen kapot en ontstonden. Ook dat paste in het leven van Landau, die al experimenteerde met vrije liefde voor het Westen daarvoor klaar was.
De afspraak was ook dat iedereen op elk moment kon worden gefilmd. Zelfs tijdens de meest private momenten. Ook in de slaapkamer.
Er werd niet met scenario’s gewerkt, noch met een script, waardoor het leven op de set ongestoord z’n gangetje kon gaan. Maar in de winter van 2011 mocht iedereen plots weer naar buiten, met de uitdrukkelijke vraag om te zwijgen over wat er zich binnen allemaal had afgespeeld. Er was in al die jaren meer dan 700 uur ruw filmmateriaal gedraaid.
Khrzhanovski kreeg de steun van onder meer Brian Eno, Massive Attack en de performancekunstenares Marina Abramovic – die ook meespeelt in de film – en van een steenrijke Russische financier. Maar na de
De deelnemers moesten hun rol niet spelen, maar echt leven. De geruchten willen dat er op de set veertien kinderen geboren werden
opnames bleef het zo lang stil rond het DAUproject, dat velen betwijfelden of er ooit wel een afgewerkt product zou komen. Vooral omdat de oorlog in OostOekraïne van Charkov plots een strijdgebied maakte.
Maar jawel dus: de vele honderden uren film werden verwerkt tot verschillende films en series. Dat raakte bekend toen de organisatoren van de Berliner Festspiele eind augustus aankondigden dat ze de films zouden vertonen. Maar niet zomaar in klassieke filmzalen. De voorstelling moet iets ongeziens worden door de beelden af te spelen binnen de nieuw te bouwen Berlijnse Muur.
Visum vereist
Bezoekers moeten vooraf ‘een visum’ kopen. Van 12 oktober tot 9 november – het moment van de symbolische afbraak – zullen dat er maar 1.500 à 3.000 per dag zijn. Zonder dat je als bezoeker weet wat je te zien zal krijgen in die kunstmatige wereld binnen de muur. Misschien een stuk van het DAUproject. Maar je kan ook plots binnenwandelen bij een symposium over fysica.
Er wordt in Berlijn vooralsnog niet dolenthousiast gereageerd. Veel critici vinden het maar niets dat er in hun stad plots een nieuwe muur zal verrijzen. En dan is er nog het praktische bezwaar dat de organisatoren nog altijd wachten op een vergunning. Vanuit de stedelijke overheid klinken bezwaren, onder meer rond de verkeersdoorstroming. Maar DAU heeft al grotere hindernissen overwonnen.