Wat is verlichting? (bis)
De discussie in deze krant over de verlichting legt het gebrek aan concrete kennis over het onderwerp bloot. In de reacties op de column van Tinneke Beeckman (DS 20 september) hanteren zowel Magaly Rodríguez García en Joren Janssens als Johan Temmerman (DS 24 september) geen minimale omschrijving van de verlichting. Bovendien steken oude, lang weerlegde vooroordelen en misvattingen opnieuw de kop op.
Het is moeilijk om niet te denken aan de vraag die aan de oorsprong stond van een van de bekendste geschriften over de verlichting, Immanuel Kants Wat is verlichting? (1784). De volledige vraag, die een geïrriteerde tijdgenoot van Kant stelde, was: ‘Wat is verlichting? Die vraag moet toch wel beantwoord worden vooraleer men begint te verlichten!’ Helaas.
De auteurs benadrukken het belang van zelfkritiek en kritische zin. Ze vinden het belangrijk dat we het bestaan van ‘verschillende perspectieven’ erkennen en notitie nemen van ‘alternatieve invullingen van rede, kennis, vrijheid of waarheid’. Dat zijn bij uitstek dé waarden van de verlichting. Vreemd dat die gebruikt worden in opiniestukken waarin gewaarschuwd wordt voor een verblinding door de verlichting.
Nog vreemder is de verwarring tussen verlichtingswaarden en historische kennis. We zouden ‘de blik moeten verbreden’ en ‘naast de geschiedenis van de westerse wereld ook die van andere regio’s moeten plaatsen’. Dat zou ons in staat moeten stellen om het verlichtingsdenken te ‘problematiseren’. Waarom dat nodig is en wat dat überhaupt betekent, verduidelijken Rodríguez García en Janssens niet. Dat de toepassing van verlichtingsidealen in de praktijk tot ongelijkheid en onderdrukking heeft geleid, is uit de lucht gegrepen. Het is een claim die wetenschappelijk niet verantwoord is. De auteurs onderbouwen hun stelling op geen enkele manier: ze verwijzen niet naar feiten en evenmin naar uitspraken van verlichtingsdenkers.
In een tijd waarin in naam van de kritische zin op die manier aan verlichtingbashing (een term van de filosofe Susan Neiman) gedaan kan worden, is de verlichting écht dood.