Een domme stoot van de
links in de versie van Vier, rechts het originele artwork van
BRUSSEL I Het is een raar zicht: minister van Cultuur en Media Sven Gatz (Open VLD), gefotoshopt in een lichaam dat het voorwerp is van een plagiaatdiscussie. Hij is niet de enige. Het geldt voor zowat alle kandidaten die dit seizoen meedoen aan De slimste mens ter wereld op Vier. De zender had die kandidaten eerder deze week voorgesteld met visuals die baadden in een iconisch sciencefictionsfeertje. Maar volgens verschillende artiesten had Vier de beelden gewoon schaamteloos gekopieerd.
De zaak ging gisterochtend aan het rollen, met een noodkreet op Facebook. Die kwam van Jens Claessens, senior concept artist bij een Canadese gameontwikkelaar. Hij deelde een reeks van de originele artiestenbeelden en zette er de foto’s van Vier naast. De gelijkenissen waren treffend. Op de originele beelden werd het hoofd van een bekende Vlaming gemonteerd, en er werd een andere achtergrond toegevoegd. Kijk nog eens naar Sven
Gatz: naar de laarzen, de riem en de vingers. Alles klopt, één op één.
‘Slechte photoshop’
‘Deze Belgische tvzender, met een show die 1,5 miljoen kijkers heeft, stal werk van zo’n dertig artiesten, en voerde er wat slechte photoshops op uit om zijn show te promoten’, schreef Claessens bij zijn Facebookpost. Aan de telefoon verduidelijkt hij: ‘Terwijl ik door de kandidaten scrolde, merkte ik ineens een werk op van iemand dat ik herkende vanop Facebook. En nog één, en nog één. Dus heb ik die artiesten gevraagd of ze toestemming hadden verleend, of betaald waren. Dat bleek niet het geval te zijn.’
Claessens’ aanklacht kreeg al snel bijval van andere artiesten die hun werk herkenden en niet opgezet waren met het plagiaat. Gustavo Henrique Mendonça, de man achter het silhouet van Gatz: ‘Dit is echt geschift. Ik ga actie ondernemen.’ Ook de Argentijn Salvador Trakal tilt er zwaar aan: ‘Dat kunstwerk was gemaakt voor mijn portfolio, zodat ik aan mijn potentiële werkgevers mijn vaardigheden in het ontwerpen van personages en karakters kan laten zien. Deze mensen hebben mijn creatie gebruikt en aangepast zonder mijn toestemming.’
Het bleek niet alleen om creaties van individuele artiesten of freelancers te gaan, maar ook om werk van bedrijven, zoals Lucas Arts (dat in opdracht van Disney werkt), het bekende videogame Star Citizen en mediabedrijf Deep Silver. ‘Concept artists zijn de mensen die creatief werk maken voor vi deogames, maar ook voor Hollywoodfilms’, aldus Jens Claessens, ‘Het is allesbehalve een gemakkelijke branche om in aan de slag te gaan. Een artiest doet er ongeveer tien jaar over om een goed professioneel niveau te bereiken.’
Parodie
De campagnebeelden voor De slimste mens werden gemaakt op de commerciële dienst van Vier. Intern dus. Daar reageerden ze eerst met het argument dat het om een parodie ging. Ze hadden dit soort reacties duidelijk niet verwacht. Later op de dag besliste de zender echter om de beelden voorlopig niet meer te gebruiken. ‘Omdat Vier belang hecht aan de mening van grafische artiesten’, aldus woordvoerder Kristof Demasure.
Maar het verhaal gaat verder dan een diplomatisch excuusincident. Volgens MarieChristine Janssens, professor Intellectueel Eigendomsrecht aan de KU Leuven, heeft Vier zich schuldig gemaakt aan een ernstige vorm van schending van auteursrechten en kunnen de artiesten dat voor de rechtbank ook eenvoudig aantonen en een vergoeding eisen. ‘Een parodie zou een uitzondering kunnen zijn om geen auteursrechten te moeten betalen en om geen toestemming te moeten vragen. Maar dan moet er ook sprake zijn van spot, en ook daar zijn grenzen aan. Was het hier wel de bedoeling om te parodiëren? Of hebben ze geprofiteerd van de artiesten? Dat zal de juridische vraag zijn.’
Dat Vier met De slimste mens een publiek van meer dan een miljoen kijkers per aflevering trekt, maakt de zaak alleen maar ernstiger. Bovendien zijn de foto’s verspreid via persberichten en op officiële platformen met duizenden volgers. Janssens: ‘De artiesten kunnen de onmiddellijke stopzetting van de campagne vragen. Bovendien kunnen zij een schadevergoeding eisen, zowel een morele als een materiële. Voor de materiële schadevergoeding zullen ze wellicht kijken hoeveel dat zou kosten met een legale licentie en berekenen hoeveel royalty’s daarvoor moeten worden betaald. Dat zullen de eisers wellicht wat verhogen.’
En dat zal wellicht het enige gevolg zijn dat Vier aan deze zaak zal overhouden, zegt merkstrateeg Stef Verbeeck: ‘Het zal hen alleszins geen enkele kijker kosten. Kijk maar naar Zara en H&M: die parodiëren voortdurend en dat is ook niet te merken aan de verkoopcijfers.’ Verbeeck doelt daarmee op het feit dat die modeketens al vaak betrapt zijn op plagiaat van ontwerpen en prints van jonge kunstenaars.
‘Het zal Vier alleszins geen enkele kijker kosten’
STEF VERBEECK Merkstrateeg