‘Een eersteklas bitch’
Een liefdeslied voor een continent. Dat is Westwaarts met de nacht, de fantastische memoires van Beryl Markham.
Als het woord Afrika valt, wat paradeert er dan voor uw geestesoog? Misschien is het armoede, kolonialisme, de blanke die zich de heerser waant. Misschien zijn het landschappen van een David Attenboroughdocumentaire. Savanne, oerwoud, de zon die trilt in de lucht. Misschien zijn het de leeuwen en zebra’s. Of de oorlogsdans van de Masai, de chaos van een Afrikaanse grootstad. Maar donker of licht, majestueus of pijnlijk, Afrika is een cultuurbeeld, vaak een cliché. Tenzij u een kolonistenkind of een
native bent, zit Afrika niet in uw bloed.
Het helpt natuurlijk om de woorden te lezen van schrijvers die groot werden met dit continent. Ze zijn blank, nog altijd, de Afrikaklassiekers. Heart of darkness van Joseph Conrad,
Out of Africa van Karen Blixen en Terre des hommes dat Antoine de SaintExupéry schreef, voor hij de Kleine Prins liet neerdalen in de Sahara. SaintExupéry had een bijzonder gezichtspunt: hij was piloot. En hij was niet de enige schrijvende piloot die verliefd was op Afrika vanuit de lucht. Er was ook zijn vriendin Beryl Markham (19021986).
Beryl was lang, blond en sinds 1936 wereldberoemd. Ze was de eerste piloot die de Atlantische Oceaan overstak van Oost naar West. Ze was ook de eerste gebrevetteerde vrouwelijke piloot van Afrika. Haar zat het continent in het bloed, het was levenslange liefde. Over dat Afrika schreef ze in haar memoires: ‘Afrika is mystiek, het is wild, het is een zengend inferno, een walhalla voor de jager, een utopia voor een escapist. Het is wat je maar wil, en het is bestand tegen elke interpretatie. Het is het laatste restje van een vergane wereld of de wieg van een schitterende nieuwe. Voor vele mensen is het, net als voor mij, gewoon “thuis”.’
Zebra in de keuken
Thuis, dat was ook Nairobi, de Keniaanse stad waar Beryl opgroeide op de boerderij van haar vader. Het was een ‘leven zonder muren’, dankzij een moeder in Engeland en niemand die tijd had om kleine Beryl regels op te leggen. Blootsvoets, jagend met de plaatselijke stam, en op of naast de renpaarden van haar vader, raakte zij in de ban van Afrika. De hoofdstukken over haar kindertijd verraden haar nostalgie naar dat ongerepte leven. Naar Punda, het zebrajong dat Beryls merrie uitkoos als adoptiemoeder en dat ‘in de keuken een waar terreurbewind had gevestigd door de bedienden te bedreigen als hem iets geweigerd werd’. Naar Kibii, een Nandijongen en Beryls beste vriend, met wie ze wedijverde in wedstrijdjes om ter hoogst springen, om ter verst speerwerpen. Die competitieve, avontuurlijke geest hielp Beryl toen de boerderij bezweek onder droogte en haar vader naar Peru vertrok. Alleen, met twee zadeltassen, een hond en een paard, trok de zeventienjarige naar Molo om er renpaarden te trainen. Tot ze piloot Tom Black ontmoette, die haar een vliegtuigje leerde te besturen. Hij vertelde haar dat ze alleen in het luchtruim heel Afrika kon bezitten: ‘Alles wat je ziet behoort jou toe; alle stukjes zijn aan elkaar gepast en dat geheel is van jou’.
Beryl vervoert zowat alles, als freelance bushpiloot. Post, passagiers, medicijnen, uitrustingen voor safari’s. Ze is de eerste piloot die vanuit de lucht olifanten opspoort voor rijke blanke jagers, zoals Karen Blixens man ‘Blickie’ Baron von Blixen. Duizenden majestueuze dieren krijgt ze in haar vizier, in hoofdstukken die pijnlijk zijn om te lezen. Want olifanten, schrijft ze, zijn even intelligent als de mens, ze beschermen elkaar en bedenken trucs om het vliegtuigje op een dwaalspoor te zetten. Ze verontschuldigt zich niet voor het verdiende bloedgeld, ook al vindt ze de olifantenjacht absurd. ‘Het is niet beestachtig, niet heldhaftig en het is zeker niet gemakkelijk; het is gewoon een van die ongerijmde dingen die mensen doen.’ Andere tijden, andere zeden? Ook begin twintigste eeuw vinden sommigen het al schaamteloos, lees je tussen de regels. Maar mooie, stoutmoedige Beryl heeft de opwinding nodig, net zoals de opwinding van een rist affaires, waaronder eentje met SaintExupéry.
Over haar minnaars geen woord – ook haar drie huwelijken en haar in Engeland achtergelaten zoon vernoemt ze niet. Dat maakt van Westwaarts met de nacht een eenzijdige, maar hooggestemde verkenningstocht, een reeks poëtische vignetten met landschap en luchtruim in de hoofdrollen. Een hoogtepunt is het slothoofdstuk over haar transAtlantische vlucht, als ze eenentwintig uur alleen is met wind, nacht en golven. ‘Het vliegtuig brult in een snikkende wereld, maar de droefheid krijgt geen greep op mij. Ik voel de veiligheid van de eenzaamheid, de vreugde over de ontsnapping.’ Zo tussen het etherische blauw en de ‘grote, wijze, sluimerende reus’ Afrika vervoert Beryl de lezer, met een lyriek die doet denken aan Terre des hommes. Maar ze is vrolijker, geharder. Volgens kennis en safariliefhebber Ernest Hemingway was Beryl een ‘hoogst onplezierige meid en een eersteklas bitch’, maar hij bekende ook dat zij hem naar huis schreef. ‘Een verdomd fantastisch boek’, noemde hij haar memoires. En dat is het, dit liefdeslied voor een continent en de sterren daarboven.
Ze schreef Ernest Hemingway naar huis