Hoe je Trump kunt ontwapenen

De VS gebruiken de dollar als wapen om hun belangen veilig te stellen. Caroline de Gruyter weet hoe Europa zich tegen zoveel machtsvertoon kan beschermen: de euro sterker maken.

Europese landen zetten een financieel mechanisme op om Europese bedrijven die zakendoen in Iran tegen Amerikaanse sancties te beschermen. Deze week was daar hoog overleg over, in de marge van de Algemene Vergadering van de VN in

New York. Het is goed dat ze dit doen. Maar er is een veel betere methode. Lees maar.

De Amerikanen hebben in mei als enige ondertekenaars de nucleaire deal met Iran – ook bekend als het Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA) – uit 2015 opgezegd. Volgens die deal mochten buitenlandse bedrijven weer zakendoen met Iran, op voorwaarde dat Iran zijn nucleaire programma zou afbouwen en zich aan strenge inspecties zou onderwerpen. De overige ondertekenaars – de EU, Rusland en China – houden zich aan de deal. Iran zelf doet dat ook. De Europeanen zijn vastbesloten om ermee door te gaan.

EUbuitenlandvertegenwoordiger Federica Mogherini zei in New York dat de Amerikanen het recht niet hebben om ‘legitieme financiële transacties’ te bestraffen. En dat het niet alleen in het belang van Europese en Iraanse bedrijven is om betalingen in euro’s te faciliteren die nu vanwege de sanctiedreiging niet meer in dollars kunnen worden gedaan, maar ook in het internationale belang. Plat gezegd: wie denken de Amerikanen dat ze zijn, zomaar de internationale rechtsorde omver kegelen?

Nucleair Iran

De Europeanen hebben het gelijk volledig aan hun kant. Er is geen indicatie dat Iran ook maar één bepaling van de deal uit 2015 heeft geschonden. Volgens de IAEA, de nucleaire waakhond in Wenen, leggen de Iraniërs de inspecteurs geen strobreed in de weg en houden ze zich aan de afspraken. Iran heeft de business te hard nodig, na jaren op een droogje te hebben gezeten. De Europeanen hebben er belang bij dat dit zo blijft. Als zij de deal ook opzeggen, is het einde verhaal voor de JCPOA. Dan ontwikkelt Iran waarschijnlijk snel een kernwapen. Dat is geen goed idee, zeker nu Iran in een moordende regionale concurrentiestrijd is verwikkeld met onder andere Israël en SaudiArabië. Een nucleair Iran zou de wereld een stuk onveiliger maken.

Maar is een special purpose vehicle, een kanaal om veilig in euro’s te betalen, de beste weg om de deal overeind te houden en die veiligheid te helpen garanderen? Nee. Het is een lapmiddel dat waarschijnlijk een tijdje zal werken, en vooral nut heeft voor kleinere Europese bedrijven die niet direct zakendoen met de Verenigde Staten. Maar voor grotere bedrijven biedt het onvoldoende bescherming. Autofabrikanten of energiebedrijven die mondiaal actief zijn, kunnen hiermee niet aan de toorn van de Amerikanen ontsnappen.

Reservemunt van de wereld

De reden is simpel. De dollar is de reservemunt van de wereld. Vrijwel alle mondiale transacties van de ene munteenheid naar de andere (88 procent in 2016, volgens de Bank voor Internationale Betalingen) lopen via de dollar. De dollar is de ‘bedrading’ van het internationale handelsverkeer.

Daarmee heeft de regeringTrump een formidabel machtsmiddel in handen. Banken die hun licentie op Wall Street kwijtraken, kunnen niet meer in dol lars handelen – en zijn dus klinisch dood. Dankzij de machtige dollar hebben de Amerikanen in 20072008 het Zwitserse bankgeheim onklaar gemaakt. De bank BNP Paribas kreeg in 2015 bijna 9 miljard boete omdat ze klanten had die zaken deden met Cuba en Iran.

Nu de VS het multilateralisme vaarwel zeggen en het eigen belang agressief najagen, zetten ze de dollar steeds meer in als geoeconomisch wapen. Europa heeft alle reden om daarover te klagen. Maar er bestaat ook een uitstekend Europees antwoord: de euro sterker maken, zodat er een alternatieve reservemunt komt voor de dollar.

Commissievoorzitter JeanClaude Juncker wees er begin september in zijn jaarlijkse toespraak in het Europees Parlement in Straatsburg op hoe bizar het is dat Europa 80 procent van zijn energieimport in dollars betaalt, terwijl maar 2 procent van die energie uit Amerika komt. In Europa worden zelfs Europese vliegtuigen in dollars gekocht. ‘De euro moet een actief instrument worden van een nieuw, soeverein Europa,’ zei Juncker.

Duitsland ligt dwars

Europa kan nu twee dingen doen. Óf het voegt zich naar dit Amerikaanse machtsvertoon tegen Iran en geeft toe dat de Irandeal kapot is. Óf het komt in actie en zet de euro als stabiele, alternatieve mondiale reservemunt in de markt – als bedrading voor een internationale orde waarin multilateralisme en de rechtsstaat centraal staan. Zo’n rol van de euro is niet nieuw. Bij de ECB wordt er al jaren over gesproken. In 1949 zei de Franse econoom Jacques Rueff al: ‘l’Europe se fera par la monnaie ou ne se fera pas.’

Maar Duitsland haat machtsvertoon en wil alleen over prijsstabiliteit praten. Daarom mag de ECB van Berlijn de internationale rol van de euro niet pushen. Noordelijke landen als Nederland en Finland steunen de Duitsers daarin. Zij zijn ook tegen maatregelen die de euro sterker kunnen maken en beleggers het vertrouwen geven dat ze nodig hebben, zoals eurobonds, een steviger bankenunie en een noodfonds dat niet (zoals nu) draait op bilaterale leningen en toestemming van achttien nationale parlementen bij het uitkeren van elke tranche.

Zij hebben daar hun redenen voor – maar het helpt de euro geen stap verder en zal ons ook niet tegen het brute en bijwijlen illegale machtsvertoon van de autocraat in het Witte Huis beschermen. Terwijl China de renminbi wel als internationale reservemunt plugt, blijft Europa miauwen over de machtige dollar en het onrecht dat onze bedrijven in Iran wordt aangedaan. CAROLINE DE GRUYTER is Europacorrespondent, standplaats Oslo. In 'Boeiende tijden' reflecteert zij over de actualiteit van de voorbije week. Illustratie R.L. Oppenheimer

Banken die hun licentie op Wall Street kwijtraken, kunnen niet meer in dollars handelen – en zijn dus klinisch dood