Onze relatie met de VS zit in het slop, en dat zal zo blijven
Het transAtlantische Westen is op zijn retour. En dat is niet alleen de schuld van Trump. TIMOTHY GARTON ASH ziet dat veel Amerikanen genoeg hebben van de alliantie.
Kan Donald Trump nog erger worden? Yes, he can. Maar onze fixatie op zijn persoonlijke afschuwelijkheid, die hij deze week in de Verenigde Naties weer heeft gedemonstreerd, maakt ons blind voor de grotere krachten achter zijn trumperie. Ik heb de voorbije dagen in Washington een antwoord gezocht op de vraag wat er van het oude transAtlantische Westen zou overblijven als Trump in januari 2021 of – dromen mag – al vroeger van het toneel zou verdwijnen. Dat antwoord is ontnuchterend. Zelfs in het beste geval zullen de Verenigde Staten en hun bondgenootschappen zich niet herstellen zoals ze dat na het tijdperk van Vietnam en Watergate hebben gedaan. Deze keer is het anders, om redenen die zowel in als buiten Amerika liggen.
Jawel, Trump is persoonlijk verantwoordelijk voor veel van de schade. In het beruchte anonieme opiniestuk in The New York Times schreef een ‘topfunctionaris’: ‘In het openbaar en privé toont president Trump een zwak voor autocraten en dictators zoals president Vladimir Poetin en Kim Jongun, maar weinig oprechte waardering voor onze bondgenoten.’ Met zijn toespraak voor de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties heeft hij dat nog een keer bewezen. Hij is een activist van het soevereinistische front van XiPoetinOrban, die onmogelijke internationale van nationalisten. Hij blijft een gezworen vijand van de liberale orde.
Ik heb goed ingelichte bronnen gevraagd wie de anonieme auteur van het opiniestuk volgens hen was. Verscheidene mensen suggereerden de entourage van vicepresident Mike Pence, een ‘topfunctionaris’ die de president onmogelijk kan ontslaan en die misschien wel het meeste te winnen heeft bij zijn ondermijning. Maar de intrigerendste suggestie was Jon Huntsman, de ambassadeur van de VS in Moskou en een ambitieuze kandidaat voor een toekomstige Republikeinse presidentsnominatie. Dat schept het interessante vooruitzicht van een volgende Republikeinse president die zich uitdrukkelijk van brokkenmaker Trump distantieert.
Wereld is veranderd
Maar voorlopig hoor ik bij iedereen: ‘Trump heeft de Republikeinse partij in zijn zak.’ Als de schokgolven van Robert Muellers onderzoek geen Watergateproporties aannemen, Trump zelf doorzet en de economie blijft groeien, is een tweede ambtstermijn lang niet ondenkbaar. De ge volgen van acht jaar president Trump voor de transAtlantische relatie zijn te erg om erbij stil te staan.
Maar zelfs in het beste scenario ziet het er niet naar uit dat de Verenigde Staten weer de wereldleider zullen worden, zoals na Vietnam en Watergate. Veronderstel dat een verantwoordelijke, centristische Democraat, Joe Biden bijvoorbeeld, de volgende president wordt, misschien met een jonge, linksere vrouw met een minderheidsachtergrond als vicepresident. Veronderstel dat president Biden echt probeert om de schade te herstellen. Zelfs dan is het beste waarop we kunnen hopen ‘Obama min’ en niet ‘Obama plus’. Onthoud bovendien dat het niet Trump maar Barack Obama was die over ‘natiebouwen in eigen land’ begon.
Na vier jaar Trump zal de wereld rond Amerika veranderd zijn, en Amerika ook. Zoals na een hersenberoerte zullen de oude, kapotte neurale verbindingen door nieuwe worden vervangen. Terwijl het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten geobsedeerd zijn door de Russische dreiging, versterkt China zijn invloed op alle continenten langzaam maar zeker. China is de echte strategische uitdager op lange termijn en de mondiale ideologische concurrent. Als de Brexit doorgaat – en ik denk dat een tweede referendum hem nog altijd kan en moet afwenden – zal een vechtscheiding tussen het Verenigd Koninkrijk en de EU het Amerikaanse engagement voor Europa verder verzwakken. Maar dat proces voltrekt zich al in de Verenigde Staten zelf, los van alle buitenlandse ontwikkelingen. Het Amerikaanse atlanticisme is verflauwd en zal dat blijven doen.
Wie de belabberde staat van hun infrastructuur kent, weet waarom Amerikanen het belangrijker vinden om de eigen scholen te verbeteren dan die in Irak
Pearl Harbour
Wanneer ik door het raam van mijn hotel naar buiten kijk, zie ik het monument voor de Amerikaanse generaal John J. Pershing en het MaasArgonneoffensief dat 100 jaar geleden, in september 1918, het Duitse leger de genadeslag gaf. Die Amerikaanse inzet in de Eerste Wereldoorlog was het eerste grote moment van het transAtlantische, geopolitieke Westen. Maar na de oorlog trokken de Verenigde Staten zich meer dan twintig jaar lang in de eigen continentale uitgestrektheid terug, terwijl de Europese democratieën voor het fascisme en het communisme bezweken. Pas in 1941 gaf de Japanse aanval op de Amerikaanse vloot in Pearl Harbour president Franklin D. Roosevelt de kans om zijn land bij de Tweede Wereldoorlog te betrekken.
Maar in 1945 waren de Verenigde Staten opnieuw geneigd om zich inde eigen continentale uitgestrektheid terug te trekken. Alleen de vastberadenheid van president Harry S. Truman, de welsprekendheid van Winston Churchill en de brutaliteit van Jozef Stalin brachten de VS weer op het wereldtoneel.
De decennia van de Koude Oorlog, tot het einde van de SovjetUnie in 1991, waren een uitzonderlijke historische periode. Het overweldigende besef van een gemeenschappelijke geopolitieke vijand, met zijn speerpunt in het hart van Europa, leidde tot een geopolitieke eenheid tussen WestEuropa en de Verenigde Staten. Zoals ik al eerder schreef, staat die eenheid sinds het einde van de Koude Oorlog ter discussie. Meer dan ooit keert de grote Amerikaanse congregatie zich af van internationale verbintenissen en bondgenootschappen en focust ze op de eigen dringende binnenlandse problemen.
America first
Wie de belabberde staat van de Amerikaanse infrastructuur kent, kan gemakkelijk begrijpen waarom de Amerikanen het belangrijker vinden om hun luchthavens en scholen te verbeteren dan die in Afghanistan of Irak. America first is meer dan een slogan van Trump. Het is een nationale stemming waar zelfs de meest internationalistische president zich naar zou moeten schikken.
Trump is afschuwelijk, maar in dat opzicht is hij evenzeer een symptoom als een oorzaak. Het probleem van de transAtlantische verdeeldheid bestond al voor Trump, heeft onderliggende oorzaken die dieper gaan dan Trump en zal niet met Trump verdwijnen.
Het partnership heeft in de honderd jaar na het MaasArgonneoffensief veel tot stand gebracht: de grootste en hechtste economische samenwerking ter wereld, de Navo en een ongeëvenaarde culturele en intellectuele verbondenheid. Het transAtlantische Westen blijft een machtig, gespierd lichaam, maar met een ijlende geest, een verzwakt hart en een verdeelde ziel.