Italianen spelen gevaarlijk spel met de euro

Europa en Italië liggen in toenemende mate op ramkoers over de Italiaanse begroting. Allerlei ongelukkige verklaringen brengen het spookbeeld van een eurocrisis opnieuw dichterbij. ‘Je kunt niet uitsluiten dat Italië op een bepaald moment uit de euro stap

Niemand, op vermoedelijk enkele Italiaanse politici na, heeft ze al gezien: de veelbesproken Italiaanse begroting voor 2019 die een tekort van 2,4 procent vooropstelt. Maar toch veroorzaakt dat voornemen al oplopende spanning tussen de Italiaanse regering en de Europese Commissie. Volgens de Europese regels moet het tekort beperkt blijven tot 0,8 procent. Donderdag bleek de hoop van Europa ijdel dat de Italianen het niet bruiner gingen bakken dan een tekort van 1,6 procent. Nu zeggen de Italianen dat het 2,4 procent wordt. En dat de komende drie jaar.

Het creëert alleen maar onrust dat Italië maar geen werk maakt van het terugdringen van zijn overheidsschuld, die zo’n 132 procent van het bbp bedraagt. Alleen de Grieken staan er slechter voor.

De Italiaanse regering heeft nog tijd tot 15 oktober om haar begroting formeel in te dienen bij de Europese Commissie. En pas in november zal Europa er een oordeel over vellen. Maar nu al veroorzaakt die begroting spanning op de financiële markten. Op de obligatiemarkt neemt de koorts toe: de spread – het renteverschil tussen Italië en Duitsland – doorbrak gisteren voor de tweede keer dit jaar de grens van 300 basispunten. Het was van 2014 geleden dat dit nog gebeurd was.

De markten reageerden gisterochtend vooral op de zure uitlatingen in beide kampen. EUCommissievoorzitter JeanClaude Juncker liet zich ontvallen dat één crisis (de Griekse) genoeg was geweest. En Claudio Borghi, de voorzitter van de begrotingscommissie in het Italiaanse parlement, zei dat Italië zonder de euro geen schuldenprobleem zou hebben. Matteo Salvini, de leider van de rechtspopulistische partij Lega, zei dat Italië een soeverein land is dat zich de les niet laat lezen.

Hij stelde het ook nog eens voor alsof de oplopende spread, waardoor geld lenen in Italië duurder wordt, de schuld is van Europa. ‘De woorden en dreigementen van Juncker en andere hoge EUbureaucraten verhogen de spread. We zijn klaar om schadevergoedingen te eisen van degenen die Italië willen schaden’, zei hij.

Luigi Di Maio, de topman van de Vijfsterrenbeweging, had ook wat te zeggen. Volgens hem lijdt het geen twijfel dat de Duitse en Franse regeringen er alles aan doen om de Italiaanse coalitie ten val te brengen. Maar dit is een solide regering, zei hij.

Infernaal duo

Al die uitlatingen helpen Italië en de euro niet vooruit. ‘Markten zien het als een teken dat het risico dat de eurozone uiteenvalt, weer toeneemt’, zegt Peter Vanden Houte, hoofdeconoom van ING Bank. Het infernaal duo, zoals Vanden Houte Salvini en zijn luitenant Borghi omschrijft, zijn koele minnaars van de euro. Bij de regeringsvorming was dat al duidelijk. Vervolgens leken ze zich meegaander op te stellen. Afgelopen zomer heette het zelfs dat hun begrotingsdromen niet in één keer uitgevoerd moesten worden maar dat ze uitgesmeerd konden worden over de hele regeerperiode.

Die verzoenende taal lijkt alweer geschiedenis. Dat lijkt vooral met politiek opportunisme te ma

‘Op lange termijn ben ik niet optimistisch. De eurozone is broos. Het huis is niet af’

PAUL DE GRAUWE Professor LSE

ken te hebben. ‘Salvini reageerde als door een wesp gestoken op de uitlating van Juncker. Het past in zijn kraam om een beeld van Europa als vijand op te hangen’, zegt Vanden Houte.

Salvini voelt zich ook gesterkt door opiniepeilingen die zijn partij een flinke winst voorspellen mochten er nu verkiezingen zijn. ‘Deze regering rijdt volle gas richting afgrond’, zegt de INGeconoom. ‘Ik vermoed dat men de Europese verkiezingen gaat afwach ten om te zien hoe sterk de regering uit die ronde komt. Volgend jaar is er opnieuw een begroting. Kansen genoeg om de bevolking tegen Europa op te zetten en naar de kiezer te trekken.’

Met andere woorden: dit jaar zou er nog een compromis gevonden worden met Europa. Eind november maakt Europa zijn begrotingsaanbevelingen over aan de Italiaanse regering; vervolgens moet blijken wat die ermee doet. De verwachting is dat Europa de

begroting zal proberen te sturen richting meer kwalitatieve uitgaven die het groeipotentieel van Italië verhogen. Maar eerst is het woord aan de kredietagentschappen. Standard & Poor’s en Moody’s zullen naar verwachting de kredietwaardigheid van Italië verlagen. Moody’s staat al op negatieve bijstelling. De Italiaanse schuld bevindt zich nu nog maar twee stapjes boven rommelstatus. Als de kredietwaardigheid verlaagd wordt, wordt het voor Italië struc tureel duurder om zich te financieren op de markten. De achterban van Salvini, vooral bedrijven uit het noorden van Italië, zullen ook niet blij zijn als kredieten duurder worden. Dat maakt ook investeringen minder aantrekkelijk.

Opbreekscenario?

De Italiaanse regering lijkt te geloven dat het begrotingstekort tot meer groei zal leiden, waardoor de schuldratio toch zal afnemen. Analisten zijn daarover minder op timistisch. En dat weegt ook op de euro, die gisteren zelfs even met 0,6 procent zakte tot onder de 1,16 dollar, terwijl hij in april nog 1,24 dollar noteerde. Of het tot een Italiaanse exit uit de euro komt, is niet te voorspellen. ‘Ik kan er geen kansberekening over maken omdat ik te weinig waarnemingen heb voor een betrouwbare voorspelling’, reageert professor Paul De Grauwe van de London School of Economics.

‘Ik zie het in normale omstan digheden niet gebeuren, maar in een crisissituatie waarbij de rente spectaculair de hoogte ingaat, sluit ik het niet uit. In zo’n klimaat kunnen de populisten de politieke omgeving creëren om Italië uit de euro te laten stappen.’

De Grauwe, die een koele minnaar is van begrotingsdiscipline, maakt zich niet druk over het begrotingstekort van 2,4 procent. ‘In Amerika is het tekort dubbel zo groot en doet de economie het goed. Omgekeerd: Japan heeft geen problemen om zich te financieren, maar de groei is er lager dan in Italië, het tekort en de schulden groter, zelfs tweemaal zo groot.’

Volgens De Grauwe is er alleen druk op de euro omdat de eurozone beperkende regeltjes heeft opgesteld. Regeltjes die het risico van conflicten in zich hebben. ‘Het zijn dwaze regels, ze creëren fricties. Ze kunnen ook de reden zijn voor Italië om uit de eurozone te stappen.’ De Grauwe zegt al lang dat investeringen uit de begroting moeten kunnen worden gehouden. Landen zouden die investeringen kunnen financieren met obligaties. ‘Als we de regels losser interpreteren, kan een crisis vermeden worden.’

Nog even tijd

Een acuut gevaar dat de Italianen de euro inruilen voor een eigen munt, ziet vandaag niemand. Besmettingsgevaar in de eurozone blijft voorlopig ook uit. Dat blijkt uit de Spaanse en de Portugese rente, die zich goed houden. Er is geen sprake van een tweedeling van de eurozone in een sterk noorden en een zwak zuiden. Het fenomeen van oplopende rente blijft vooralsnog beperkt tot Italië. Alessio Rizzi van Goldman Sachs zegt dat het risico op besmetting wel degelijk bestaat. Italië is de derde grootste economie en er zijn belangrijke handelsstromen met de rest van de eurozone.

Voorlopig loopt het allemaal niet zo’n vaart. En dat is mee te danken aan de vooralsnog positieve economische conjunctuur. Zolang er groei is, smelten begrotingstekorten gedeeltelijk vanzelf weg. Omgekeerd vallen in periodes van recessies en economische krimp tekorten hoger uit doordat overheden de belastinginkomsten zien terugvallen en de uitgaven voor sociale zekerheid zien oplopen. Vanden Houte verwacht dat 2019 al een moeilijker jaar wordt. De economie is over haar hoogtepunt heen. En in 2020 wordt het nog moeilijker. De Amerikaanse locomotief zou dan tot stilstand komen. Het effect van de belastingverlagingen is dan uitgewerkt en omgekeerd zullen de verschillende renteverhogingen in de VS zich laten voelen.

En Europa is niet klaar voor een volgende crisis. De versterking van de eurozone is niet af. ‘De eurozone is een broos ding. Ik ben niet optimistisch over de euro op lange termijn’, zegt De Grauwe.

‘Populisten gedijen in chaos en dat maakt Matteo Salvini voorspellen lastig’

PETER VANDEN HOUTE

Hoofdeconoom ING Bank