Tussen functioneel naakt en sociale druk
Mensen die vrijheid verdedigen tegen religieuze en culturele druk, verdienen onze steun, vindt PATRICK LOOBUYCK – zo ook de makers en spelers van ‘Lam Gods’.
In zijn versie van Die Zauberflöte die momenteel in De Munt loopt, laat Romeo Castellucci de tweede act beginnen met drie vrouwen die op de scène open en bloot melk geven. Ze worden machinaal afgekolfd. Een enkeling heeft boe geroepen en er zijn enkele toehoorders die de zaal hebben verlaten. Benieuwd hoe de vrijdenkende Mozart dat zou beoordelen.
Hoe dan ook, kunst nodigt mensen uit om naar dingen te kijken waar ze gemakshalve liever van wegkijken. Kunst biedt kunstenaars ook de mogelijkheid om mensen dingen te tonen die ze normaal gesproken liever verborgen houden. De theaterbühne is in dat opzicht een vrijplaats waar acteurs in een rol kunnen kruipen, maar daarvoor ook helemaal uit de kleren kunnen gaan. Over de plaats van het naakte lichaam in het theater is al veel inkt gevloeid. Sommigen vinden het niet kunnen, anderen bepleiten alleen functioneel naakt, voor nog anderen is het naakte lichaam kunst op zichzelf.
Extra gênant
Als Milo Rau in zijn Lam Gods de Adam en Eva van de broers Van Eyck tot leven wil wekken, en zeker als hij hen choreografisch de liefde wil laten bedrijven, is het niet zo moeilijk om dat in de categorie functioneel naakt te plaatsen. Wie daarom dacht dat dit in Vlaanderen geen commotie meer kan veroorzaken, heeft het fout. Vorige donderdag, in de avantpremière, zaten enkele meisjes van het Gentse kinderkoor ietwat onvoorbereid erg dicht op de scène en dat veroorzaakte gêne. Hun ouders zagen dat hun kinderen in hun gêne ook door het publiek werden bekeken en dat maakte het extra gênant. Ik zie graag zoenende en vrijende mensen, maar kinderen van rond de tien kijken dan vaak liever weg. Het was bij ons thuis op de bank lange tijd een vertrouwd tafereel: als er op televisie een romantisch tafereel werd vertoond, ging bij een van de zoontjes steeds de hand voor de ogen en al snel volgde de vraag hoelang het nog zou duren.
Dit fenomeen heeft men bij NTGent wat onderschat, en de voorbereiding van de kinderen en de communicatie met de ouders hadden hier beter en professioneler gekund. Ze zouden alvast gespaard gebleven zijn van de onnodige schandaalsfeer die VTM en Het Laatste Nieuws rond het stuk en meer specifiek die scène hebben gecreëerd. Wie het stuk gezien heeft, weet dat het niet om een provocatie gaat. En wie denkt dat het over porno gaat (die je terecht uit de buurt van kinderen houdt), weet al helemaal niet waarover hij spreekt. Het gaat over liefde en over de evocatie van het begin van de menselijke soort. De manier waarop de twee nietprofessionele acteurs dat brengen, kan en mag door iedereen gezien worden, ook door die kinderen op scène. Voor zover ik weet, is er ook geen enkele ouder van de kinderen in het koortje die daar nu verder lastig over doet.
Wie wel lastig doet, is de omgeving van Fatima Ezzarhouni. Zij evoceert Maria, maar heeft zaterdag beslist niet langer aan het stuk deel te nemen (DS 2 oktober). Ze maakt een bijzonder intense tijd door. Los van haar deelname aan Lam Gods, werd bekend dat ze bij de lokale verkiezingen voor CD&V opkomt in Antwerpen en dat haar naar Syrië vertrokken zoon in Idlib is overleden. Zelf communiceert ze vooralsnog niet, maar blijkbaar is de druk haar te veel geworden. We kunnen er ons wel iets bij voorstellen. Vanuit ‘Vlaamse’
Milo Rau voert mensen op die zichzelf op het podium aan de toeschouwer tonen en ter discussie stellen
hoek krijgt ze kritiek dat ze de moeder is van een Syriëstrijder, vanuit de moslimgemeenschap krijgt ze kritiek omdat ze deelneemt aan een onzedig stuk met naakt en vrijscènes. Fatima stond tijdens die scènes op haar eigen vraag trouwens niet op het toneel, maar dat heeft haar aftocht niet kunnen beletten.
Fatima speelt in het stuk niet alleen Maria, ze speelt vooral zichzelf als moeder van een Syriëstrijder. Dat heeft het haar waarschijnlijk niet gemakkelijker gemaakt. Dat is het risico dat Milo Rau neemt met zijn politiek theater. Hij voert mensen op die zich niet zomaar achter hun rol kunnen wegstoppen, maar die vooral ook zichzelf op het podium aan de toeschouwer tonen en ter discussie stellen. Dit levert kwetsbaar, eerlijk en bij momenten ontroerend theater op, maar het kan wel veel vergen van de spelers.
Open samenleving
Dat Fatima uit het stuk stapt, moeten we respecteren. Mogelijk maakt ze ook voor zichzelf de balans op hoe ze het best het vertrouwen kan behouden van haar eigen entourage en de achterban waarmee ze geëngageerd wil blijven samenwerken. Maar dat Fatima onder druk kwam, is wel problematisch. In een vrije en open samenleving hebben mensen het recht om er een conservatieve moraal op na te houden en theaters te vermijden. Niemand moet de stukken van Milo Rau goed vinden. Maar je hebt niet het recht om jouw opvattingen daarover ook bij andere mensen af te dwingen – niet bij wet en evenmin door sociale druk.
In zijn boekje On Liberty uit 1859 merkt John Stuart Mill al op dat vrijheid niet alleen bevochten moet worden tegen beperkende overheidswetten. Ook sociale contexten kunnen de vrijheid van mensen indringend beknotten. Hij voegt eraan toe dat die laatste ook nog eens het moeilijkst te bestrijden zijn. En hij heeft gelijk. Anno 2018 zijn we er zelfs hier in Vlaanderen nog niet mee klaar. Mensen die vrijheid verdedigen tegen religieuze en culturele druk, verdienen daarom absoluut onze steun. Het is goed dat kunst die beperkende sociale context toont en uitdaagt.