Hoe je twee Babels kan meten

Aan de basis van de grote Bruegeltentoonstelling, nog tot 13 januari in Wenen, ligt een researchproject. Een team van curatoren, onder wie Manfred Sellink van het KMSKA in Antwerpen, onderwierp het gros van de werken aan materiaaltechnisch onderzoek en peilde daarbij naar het creatieve proces van Bruegel. Daarvan getuigt ook de bijbehorende catalogus.

De sobere, sterk onderbouwde beschrijving van de werken vertrekt van een artistieke analyse. Niet van de iconografische of inhoudelijke interpretatie, die de voorbije jaren vaak ontspoorde. Het leidde volgens Manfred Sellink tot ‘onbeargumenteerde generalisaties’, zoals die van de BoerenBruegel, de zedenpreker, de humanist die sympathiseerde met heksen en ketters of de bedenker van beeldrebussen. In het inleidende essay, te lezen in het bijbehorende eboek, typeert Sellink Bruegel in de eerste plaats als een landschapsschilder, een meester in het componeren, ensceneren en arrangeren. Het essay demonstreert overtuigend hoe gewiekst Bruegel onze blik leidde en hoe hij complexe taferelen leesbaar wist te houden.

Dat zoveel interpretaties mogelijk zijn, is te danken aan Bruegels kwaliteiten als scherp observator van de menselijke zwaktes, aan zijn milde maatschappijkritiek, zijn humor, zijn moeilijk vast te pinnen beelduniversum dat een encyclopedische breedte heeft.

De expo en catalogus kijken naar dit oeuvre met frisse blik. Door de vele betekenisvolle details, door de focus ook op de body language van de figuren, hebben we de indruk met de neus bovenop de Bruegels te zitten. We constateren hoe flinterdun de panelen zijn waarop hij schilderde. We kijken naar de twee varianten van de Toren van Babel. We bewonderen het scherp oog van de miniaturist, een vakgebied waar hij ongetwijfeld in het atelier van Pieter Coecke van Aelst in opgeleid was. We trekken de netwerken na waarin hij zich bewoog. We vergelijken het zacht verglijdende coloriet van zijn weergaloze reeks van De seizoenen en zijn spaarzame manier van schilderen. We zien hoe Bruegel spottend de georganiseerde bedelarij van de kerk aanklaagt. Maar ook hoe hij een vrouwelijke furie het zwaard laat dragen. En hoe hij Elck, of iedereen, met zijn lantaarn op zoek laat trekken naar inzicht: volgens de auteurs van deze catalogus een sleutelwerk om te begrijpen welke spiegel Bruegel ons al vijf eeuwen voorhoudt.

Uit dit vlot leesbare boek onthou je vooral dat deze totaalkunst springlevend is.

Manfred Sellink,

Ron Spronk e.a.

Bruegel. De hand van de meester.

Hannibal, 304 blz., 49,50 €