Kinderspelen in XXL

Vijfhonderd pagina’s op XXLformaat, een vuistdik boek dat 9 kilogram weegt: de Bruegelmonografie bij Taschen is best een onhandig volume. Het is ook meer een bladerboek dan een leesboek: Bruegels veertig schilderijen zijn bijna allemaal op uitvouwformaat en glanzend papier voorhanden, daarnaast wordt er ingezoomd op een massa details. Voor de 65 tekeningen en 89 gravures is er voor een andere papiersoort gekozen.

‘Wimmelbilder’, zo worden taferelen als De kinderspelen of De spreekwoorden in het Duits genoemd: schilderijen als zoekplaatjes, waarop het wemelt van de personages. Het was een beproefde beeldopbouw voor Bruegel, en zijn voorgangers als Van Eyck en Bosch, om niet te pieken naar een centrale scène maar het oog te leiden langs een duizelig makende actie. Je zou het de kunst van de omkering kunnen noemen: wat prominent op de voorgrond prijkt, is niet altijd de essentie. Ook bij De kruisdraging, waar Christus onder het kruis bezwijkt in Waar is Wallystijl, is dat het geval. Intussen ontvouwt zich voor onze ogen een Vlaams panoramalandschap, spelen er zich parallelle handelingen af en vallen er allerlei allusies op Bruegels tijd te ontdekken. In een beweging riep de schilder zo ook de wisselvalligheden van het leven op, één van zijn hoofdthema’s. Hoe alles van het ene moment op het andere kan kantelen: op een schilderij van Bruegel kan je in een benedenhoek dansende boeren ontwaren, terwijl wat verder een ekster op een galg ons wijst op de wispelturigheid van het bestaan.

De auteurs, twee kunsthistorici van wie er een met een anthologie over filmklassiekers op zijn naam, zetten in op het rebelse imago van Bruegel. Ze typeren hem als een verkenner en voorloper, de auteur van een enigmatisch oeuvre ook. ‘Elke interpretatie lijkt provisoir en onaf’, zo heet het wijselijk. Veel aandacht gaat naar de esoterische traditie. Bruegel wordt gesitueerd in een tijdperk waarin het christelijk geloof in terreur kantelde, waarin de mens zich zoekt te verhouden tot God en zelfs ketters op (verhulde) sympathie kunnen rekenen.

Deze Taschenklepper ver scheen net vóór de Bruegelretrospectieve in Wenen. Een minpunt: de uitgever beschikte niet over beeldversies van de schilderijen die recent gerestaureerd werden, zoals de Dulle Griet uit Antwerpen. Ook de nieuwe toeschrijving, een marine met zeilschepen in de baai van Napels, is niet opgepikt. Knap vervelend, als je pretendeert het ‘volledige werk’ aan te bieden.

Jürgen Müller en Thomas Schauerte

Pieter Bruegel. The complete works.

Taschen, 492 blz., 150 € (ook in Duitse en Franse editie)