Help, ik weet nog niet op wie ik moet stemmen
Twijfelt u nog over welke partij uw stem krijgt? En of u voorkeurstemmen gaat geven? Bepaal uw stem in vijf stappen.
U heeft geen keuze: u moet zondag gaan stemmen. En u heeft keuze te over: honderden kandidaten dingen naar uw stem. Maar hoe be paalt u wie die stem verdient?
1. Kies voor inhoud
‘Voor mij primeert het inhoudelijke boven al les’, zegt Christophe Lesschaeve, politicoloog aan de Université du Luxembourg. ‘Ik ga ervan uit dat partijen politici hebben met de capaciteit en integriteit om het beleid uit te voeren.’
Hoe weet u waar een partij voor staat? U kunt de folders of sites uitpluizen, of debatten tussen de lijsttrekkers herbekijken. ‘Maar veel zeggen die niet. Álle partijen willen een welvarende, veilige en groene gemeente’, zegt Lesschaeve. ‘Een goede manier om standpunten te vergelij ken is bijvoorbeeld de Stemcheck.’
Deze stemtest van De Standaard laat u aan de hand van 25 stellingen nagaan welke partijen in uw gemeente het dichtst aansluiten bij uw mening. Voor de provincieraadsverkiezingen is er geen stemtest. Een mogelijkheid daarbij is de Educatieve Stemtest, waarmee u – los van ver
kiezingen – kunt testen welke partij ideologisch het beste bij u past.
Maar niet alleen de toekomstige beloftes hoe ven de doorslag te geven. ‘Uit wetenschappelijk onderzoek weten we dat er twee grote beoordelingsmechanismen zijn’, zegt Ruth Dassonneville, professor politieke wetenschappen aan de Uni versité de Montréal. ‘U kunt terugkijken naar het verleden: bent u tevreden over het bestuur in de voorbije zes jaar? Of u kunt vooruitkijken: wat staat er in de programma’s, wat beloven ze?’
Volgens Dassonneville is vooruitkijken niet slechter dan achteruitkijken, en vice versa. Door een gevoerd beleid te belonen of te bestraffen krijgt u niet per se het beste beleid in de volgen de periode. ‘Maar met alleen naar beloftes te kij ken koopt u ook niets. Daarom wegen mensen
vaak de twee af.’
2. Kies voor bekwame mensen
De belangrijkste motivatie van kiezers is niet de inhoud, maar wel het vertrouwen in individu ele kandidaten. ‘Uit bevragingen blijkt de belangrijkste motivatie “een bekwame kandidaat” steu
nen’, zegt Bram Wauters, professor politieke we tenschappen aan de UGent, die in 2012 exitpolls organiseerde bij de gemeenteraadsverkiezingen.
Maar hoe kiest u welke kandidaten uw stem verdienen? Geeft u een stem aan de kandidaat
die er op het verkiezingsdrukwerk het sympathiekst uitziet?
In 2003 legden Antwerpse onderzoekers de foto’s van Vlaamse kandidaten voor aan Nederlanders, die hen van haar noch pluim kenden.
Met stip op één: Gerolf Annemans, van het toenmalige Vlaams Blok. De Nederlanders vonden hem de intelligentste en de man met de meeste leiderschapskwaliteiten. Kiest u alleen op basis van de foto, dan kiest u dus mogelijk voor de Gerolf Annemans van de lijst.
Of stemt u voor de man of vrouw die u al eens in de gemeente tegenkwam? ‘Mensen stemmen op bekende figuren uit het dagelijkse leven: uit de jeugdbeweging, een buurman en een sportclub’, zegt Wauters. Maar het is niet omdat u de kandidaten kent, dat ze ook beter zijn dan diegenen die u niet kent.
‘Het is niet makkelijk om een doordachte keuze te maken’, concludeert Wauters. ‘Maar u kunt zich wel informeren. Door kranten te lezen,
radio te luisteren of tv te kijken. Of u kunt op de website van de partijen nagaan welke prioriteiten kandidaten hebben, en waar ze werk van wil
len maken.’
3. Gebruik de voorkeurstem
Loont het de moeite om voor meerdere individuele kandidaten te kiezen? ‘Dat moet u zeker doen’, zegt Wauters stellig. ‘Zo laat u uw stem zwaarder wegen. Met een lijststem bepaalt u de zetelverdeling tussen partijen. Met een voorkeurstem ook de verdeling binnen een partij.’
Net als bij alle andere verkiezingen kunt u kiezen tussen een lijststem of voorkeurstemmen. Voor het bepalen van het aantal zetels per partij maakt dat niet uit. Maar het bepaalt wel wie er binnen die lijst mag zetelen.
In de regel geldt: wie de meeste voorkeurstemmen haalt, mag zetelen. Maar kandidaten boven aan de lijst kunnen ook uit de pot van de
lijststemmen putten en zo de zetel binnenhalen ten nadele van populairdere kandidaten met meer voorkeurstemmen.
Met een voorkeurstem bepaalt u bovendien niet alleen wie er verkozen wordt, maar ook wie er burgemeester of schepen wordt. In Meulebeke, bijvoorbeeld, werd de nummer drie van de
CD&Vlijst in 2012 zo verrassend burgemeester. Ook schepenambten gaan doorgaans naar de populairste politici. ‘En wie veel voorkeurstem men verzamelt, krijgt bij de volgende verkiezingen een prominente plaats’, zegt Wauters.
Bij partijen die veel zetels binnenhalen, zijn voorkeurstemmen invloedrijker. Kiest u voor een partij die waarschijnlijk maar één zetel verovert, dan kunt u ervan op aan dat de lijsttrekker naar
de gemeenteraad trekt. Haalt die partij door gaans meerdere zetels, dan zijn voorkeurstem men vaak doorslaggevend voor wie mag zetelen.
4. Kies voor groepen
Uit de exitpolls van 2012 blijkt dat kiezers hun voorkeurstem aanwenden om onderverte genwoordigde groepen vooruit te helpen. In de meeste gevallen betekent dat: de eigen onder vertegenwoordigde groep. Zo stemmen vrou wen vaker voor vrouwen, allochtonen voor al lochtonen en jongeren voor jongeren. ‘Maar dat effect moeten we niet overdrijven’, zegt Wauters.
Als u op een kartellijst stemt, kunt u strategisch de bolletjes kleuren van de kandidaten van de partij die u het meest verkiest. Kartelpartners blijven na de verkiezingen immers niet altijd sa men. Denk maar aan de Stadslijst in Antwerpen,
die na de verkiezingen opnieuw SP.A (in de oppositie) en CD&V (in de meerderheid) werd.
5. Kies strategisch
Als u vandaag nog twijfelt, dan komt dat waarschijnlijk noch door de inhoud noch door de kandidaten, denkt communicatiespecialist Fons Van Dyck, die in het verleden zowel voor SP.A als voor Open VLD werkte. ‘De onbesliste kiezer is of niet geïnteresseerd, of overweegt een tactische stem.’ Die laatste denkt eraan om niét op zijn favoriete partij te stemmen, omdat hij vreest dat het de verkeerde coalitie aan de macht brengt. ‘Vooral de NVA speelt daar de laatste week op in, door te stellen dat een stem voor Vlaams Belang
er eigenlijk een is voor de socialisten’, zegt Van Dyck.
‘We zagen in 2012 dat mensen ervoor kozen om een partij groter te maken als die ook kans maakte om de burgemeester te leveren’, zegt Lesschaeve. ‘Dat was onder meer in Antwerpen het geval.’
Als u zo stemt, bent u wel de uitzondering, weet Dassonneville. ‘Zelfs in stemsystemen waar de grootste alles binnenhaalt, zoals in Canada, komt het weinig voor. Het gaat om hooguit 10 procent van de kiezers. In Vlaanderen is dat zeker
niet meer.’
Maakt het eigenlijk uit?
Moet u er eigenlijk wel wakker van liggen? De kans dat uw stem de doorslag geeft, is toch onooglijk klein? Dat is precies wat de Amerikaanse econoom Anthony Downs ‘de stemparadox’ noemt:
waarom doen zoveel mensen de moeite om zich te informeren en te stemmen terwijl hun ene stem het verschil niet maakt?
De kans dat één stem bepalend is, is inderdaad klein. En toch zijn er bij elke verkiezing voorbeelden waarbij een handvol stemmen de uitslag bepaalt. Neem nu de OostVlaamse gemeente Laarne. Daar kwam een lokale partij in 2012 amper twee stemmen tekort om een derde zetel binnen te rijven. In Nieuwerkerken kwam een lokale partij drie stemmen tekort. En ook bij deze verkiezingen zullen er gemeenten zijn waar het verschil erg klein wordt.
Dat geldt a fortiori voor de zetelverdeling binnen een partij. Bij de gemeenteraadsverkiezingen is vaak een handvol stemmen genoeg om over een andere kandidaat te springen, en bijgevolg te
kunnen zetelen.
Conclusie. Wie nog niet weet op wie hij gaat stemmen, hoeft niet te wanhopen. Er zijn meerdere redenen om te bepalen wie uw stem verdient. Het is niet te laat om die af te wegen.
En wat u ook kiest: u heeft altijd gelijk. Doe de Stemcheck op standaard.be/stemcheck
‘Mensen stemmen op bekende figuren uit het dagelijkse leven. Maar het is niet omdat u de kandidaten kent, dat ze ook beter zijn dan diegenen die u niet kent’
BRAM WAUTERS
Professor politieke wetenschappen UGent