‘Onze economie euthanaseren redt het klimaat niet’

De combinatie van de klimaatcrisis met een demografische explosie in Afrika stelt Europa voor een ongeziene uitdaging, waarschuwt econoom Geert Noels.

ting te krijgen, omdat goed ge stuurd eigenbelang een goede mo tor is om neuzen in eenzelfde rich ting te krijgen.’

Intussen lijkt een opwarming van anderhalve graad toch maar te op timistisch.

‘Het heeft mij verbaasd dat er in 2008 al niet meer overtuiging was dat we geen jaren meer kon den verliezen. Parijs vond ik een gemiste kans. Grote delen van de economie ontbraken in dat ak koord en het was vrijblijvend. Daarentegen toont het akkoord van Montreal, over het terugdrin gen van de drijfgassen om het gat in de ozonlaag aan te pakken, dat als er urgentie en dreigend gevaar zijn, vergaande akkoorden wel mogelijk zijn.’

Waarom lukt het dan niet?

‘De urgentie is er niet én er zit ten veel foute redeneringen in de analyse. Bijvoorbeeld dat de histo rische vervuiling de fout is van het Westen. En dat we de opkomende economieën toch de kans moeten geven zich te ontwikkelen. Ze mo gen meer vervuilen. Dat is natuur lijk nonsens. De nieuwe econo mieën kunnen meteen nieuwe technologieën gebruiken. Kijk op de kaart: de grote CO2vervuiling zit in Azië. De sense of urgency is ook na het nieuwe klimaatrapport onvoldoende. Theoretisch kan je het aanpakken via een klimaat club: landen die afspraken ma ken. In de praktijk zal de oplos sing van climate engineering moe ten komen: de aarde bekijken als een soort serre waarvan je de tem peratuur moet regelen.’

Dat kwam ook naar aanleiding van de Nobelprijs economie naar voren?

‘In Climate Casino heeft Nobel prijswinnaar William Nordhaus daarover geschreven, maar hij wijst het af wegens de grote risico’s. Kan je via climate engineering echt de temperatuur controleren? Je kan daar geen risico’s mee nemen. De inzet is te groot. Anderzijds is de techniek van whitening (je installeert spiegeltjes die het zonlicht reflecteren) redelijk goedkoop vergeleken met andere alternatieven. Nordhaus zegt ook dat de opbrengsten en kosten niet gelijk verdeeld zijn tussen de landen. Wat doe je met de freeriders die meesurfen op inspanningen van anderen? Daar moet je dan ook een akkoord over vinden.’

Climate engineering laat nog meer toe, zegt u?

‘Je kan proberen woestijnen te irrigeren via de aanleg van grote kanalen, inzetten op zonneener gie in Afrika, er gebieden bebos sen. Je zal een soort masterplan nodig hebben en iemand zal het moeten coördineren. De inzet van de klimatologische uitdaging is niet beletten dat de planeet zal verdwijnen of de mens zal ver dwijnen. Het gaat over de maat schappelijke impact. De klimato logische problemen veroorzaken potentieel massale migratiegol ven. Gevestigde steden en bescha vingen zullen onder druk komen. Europa is geologisch vrij stabiel en heeft ook een vrij gematigd kli maat. In delen van Afrika, Azië en het MiddenOosten is de leefbaar heid een probleem. Alleen stel ik vast dat Europa last heeft van een historisch schuldcomplex, waardoor het zich te afzijdig houdt.’

U legt dat gegeven naast de demografische groei?

‘De demografische evolutie van Afrika is een van de meest onder schatte factoren. Vergelijk alleen al eens Nigeria met de VS. Nigeria zal tegen 2050 evenveel inwoners tellen als de VS: bijna 400 miljoen. In 1980 waren er nog 3,5 keer zo veel Amerikanen als Nigerianen. Afrika gaat tegen 2100 naar 4,5 miljard mensen; het is op weg Azië in te halen, terwijl Europa stagneert op een half miljard mensen. Als je kijkt naar vergrij zing: twee derde van de mensen die ouder zijn dan 65 jaar, leeft in de emerging markets. Dat zijn de feiten, maar het is gevoelig erover te praten.’

Er gebeurt sowieso weinig, of je nu praat over het Westen of elders?

‘Een van de problemen in de klimaatdiscussie is dat elke oplos sing onaanvaardbaar is voor één van de groepen. Stel dat we zou den zeggen dat er een technologie is die voldoende elektriciteit kan opwekken zonder CO2uitstoot en het fossiele kan vervangen. De groene beweging zou zeggen: fantastisch. Tot je zegt: het is nucleair. Maar stel dat het nucleaire ons in staat stelt om het probleem voor 40 à 50 jaar te neutraliseren en dat we ook een aantal van de nadelen beter kunnen beheren of toch al hebben – het afval is er al. Desalniettemin wordt het dogma tisch uitgesloten. Dat is weinig ra tioneel. Als het dringendste pro bleem het klimaat is, moet je het nucleaire als een deel van de op lossing zien.’

We zien toch al een verandering in gedrag, denk aan de elektrische auto?

‘Het is niet door in het Westen met een Tesla te rijden dat je het probleem gaat oplossen. Ik zie geen reden om de elektrische auto zo zwaar te subsidiëren. Techno logie kan meer doen voor het kli maat dan de elektrische auto. Ik ben geen voorstander van nucleaire energie op lange termijn, maar in de tussenfase is het een middel om de CO2uitstoot te reduceren. Hernieuwbare energie kan ons energieprobleem niet in haar een tje oplossen. Je kan het ook niet opleggen aan de rest van de we reld. De nieuwe nucleaire energie kan mogelijk mee het afvalpro bleem oplossen, maar voor mili euactivisten is dat onbespreek baar. Ik pleit ervoor om een open blik op de verschillende technolo gieën te houden.’

Technologie zal ons redden, sug gereert de Nobelprijs?

‘Door Nordhaus en Romer sa men te bekronen, geeft men een signaal dat het technologische vernuft van de mens in staat is grote problemen aan te pakken. Romer zegt dat het menselijk vernuft ook een drijver is van economische groei. Het zijn twee aspec ten van de Econoshock die van daag de Nobelprijs krijgen. Hun oplossingen zijn heel sterk econo misch gedreven. Maar ik denk niet dat het genoeg is. Het aspect demografie en ecosystemen komt daar niet aan bod. Hoe ga je een incentive geven aan Brazilië om het regenwoud te beschermen omwille van het klimaat? Hoe ga je de woestijnvorming terugdrin gen zonder grote inspanningen vanuit het Westen? Wie gaat de whitening – het afketsen van de zon – uittesten?’

Europa heeft er wel belang bij zich over Afrika te ontfermen als uw analyse over de demografische schok klopt?

‘Absoluut. Karel De Gucht pleitte recent ook voor een Marshallplan voor Afrika. Europa is bang van neokolonialisme beschuldigd te worden. Afrika moet leefbaar zijn met landbouwmogelijkheden en drinkwater. En het demografisch probleem moet bespreekbaar worden. Maar we steken de kop in het zand. Er is zelfs geen begin van debat. Gelukkig kunnen we door de technologi sche evolutie nu proberen oplos singen uit te dokteren. Je kan maf fe ideeën moduleren via compu ters zoals: wat is de impact als we massale kanalen aanleggen in Afrika om het continent te irrige ren? De oplossing zal toch van cli mate engineering moeten komen.’

U bent een veel gevraagd gast spreker, maar bent u wel een goe de vermogensbeheerder?

‘In 1998 had Petercam ook geen visie op vermogensbeheer, ze dachten dat de toekomst zat in aandelenhandel en corporate fi nance. Stan Beckers (KU Leuven) en ik hebben toen heel hard ge pleit om een professionele asset manager uit te bouwen. Dat blijft een boeiende business omdat je naar de wereld moet kijken. Zon der visie op de wereld mis je de vertaling van economie naar fi nanciën. Ik moet hier alleen de mensen inspireren om goed en diep te kijken en ze een omgeving geven waarin ze dat in alle onafhankelijkheid kunnen doen.’

U bent vooral met langetermijntrends bezig. Tegen dat uw gelijk uitkomt, kan het vermogen al verdampt zijn.

‘De Econoshockthema’s waren een heel goede leidraad om de afgelopen tien jaar te beleggen. Zo was het ontwijken van de financiele economie een heel goede beslissing. Wat we onvoldoende hebben gedaan, is harder surfen op het technologische. We vonden te weinig jonge mensen voor die terreinen. En we zijn ook allemaal kinderen van de technologiebubbel: we waren bijvoorbeeld sceptisch om op beursintroducties van techfirma’s in te zetten.’

‘Als het dringendste probleem het klimaat is, moet je het nucleaire als een deel van de oplossing zien’

‘Nigeria zal tegen 2050 evenveel inwoners tellen als de VS: bijna 400 miljoen. In 1980 waren er nog 3,5 keer zoveel Amerikanen als Nigerianen’

‘Technologie kan meer doen voor het klimaat dan de elektrische auto’

Wat verrast u aan de economie als u ze vergelijkt met tien jaar geleden?

‘Ik ben verbaasd dat de grote banken niet kleiner zijn geworden maar groter, op de Belgische na. Men heeft de kleinere banken het opereren moeilijker gemaakt door er meer lasten op te leggen, waardoor ze minder middelen overhouden om in technologie te investeren. De schulden zijn verder ontspoord. Maar wat wil je als de rente op nul procent wordt gezet? Dan krijg je geen normaal gedrag. De centrale banken denken dat ze de economie kunnen plannen op basis van enkele variabelen. Dat is in de geschiedenis nooit gelukt. De VS ten slotte zijn versterkt uit de crisis gekomen. Ze hebben geprofiteerd van een technologische boom, terwijl Europa op behoud heeft gespeeld. Ooit waren steden zoals Antwerpen vrijhavens voor ketters die van alles konden uittesten. Wie ideeën heeft, gaat naar de VS. Het is een magneet voor talent.’