‘Dit is mijn wraak op mijn moeder’
Lars von Trier eigent zich het recht toe te mogen provoceren. Dat doet hij in zijn films, en in interviews. Wie kan hem redden van hemzelf?
Zijn handen trillen zo hard dat hij amper kan drinken van zijn glas water. Buiten schijnt de zon, maar op de tafel branden kaarsen, mogelijk met therapeutische werking. Erg gezond ziet Lars von Trier er niet uit, voor een man van 62. Een beleefdheidsgroet als ‘How are you doing?’ beantwoordt hij met ‘Het is al beter geweest.’
‘Ik ben herstellende van een depressie. De opnames voor The house that Jack built waren uitzonderlijk zwaar. Ik ging kapot aan angsten. Maar werken is heilzaam voor mij. Films maken is het enige waarbij ik kan ontspannen.’
Interviews geven moet een overwinning op hemzelf zijn. En toch geniet de Deen zichtbaar van de aandacht op het filmfestival van Cannes, waar een deel van de pers gechoqueerd de zaal uitliep tijdens zijn portret van een seriemoordenaar. Niet zozeer het afslachten van vrouwen was velen een doorn in het oog – dat zijn mensen wel gewoon van talloze krimi’s – maar een eendje de poten breken: no pasarán.
‘Ik begrijp hen maar al te goed. Elke reactie op de film is goed. Toen ik in Cannes The element of crime toonde (zijn doorbraak, in 1984, red.), vertrokken mensen al na tien minuten. Telkens als iemand vermoord werd, hoorde je de stoelen klappen. Mij kan het niet schelen: mensen doen wat ze willen, dat is ieders vrijheid. De dag dat het publiek de schouders ophaalt, heb ik een slechte film gemaakt.’
Oorlogsmisdaden
Lars von Trier lééft van controverse. Cannes is het filmfestival waar hij in 2011 persona non grata werd verklaard omdat hij zichzelf tijdens een persconferentie een nazi had genoemd. Het was een grapje – waar niemand om kom lachen. Wie er ook niet mee kon lachen, was het Franse gerecht, dat een zaak opende voor ‘het rechtvaardigen van oorlogsmisdaden’.
‘Er hing mij vijf jaar achter de tralies in Marseille boven het hoofd. Die dreiging heeft me de stuipen op het lijf gejaagd. Dat was een zware straf voor iets dat in mijn land zelfs geen melding Lars von Trier: ‘Ik begrijp het verlangen van de seriemoordenaar om betrapt te worden.’
waard zou zijn, omdat men daar wel de context van een uitspraak ziet. Die persconferentie werd ingekort tot een soundbite en voor je het wist, stond Twitter in lichterlaaie. Zelfs als ik een nazi was, zou wie mijn films kent toch mogen inzien dat ik dan een bijzonder atypische nazi zou zijn.’
Dit jaar was Von Trier voor het eerst weer welkom op het filmfestival. Is alles nu vergeven en vergeten? ‘In mijn ogen valt er helemaal niets te vergeven. Ik geef toe dat ik behoorlijk de mist in ging. Ik wou gewoon vertellen hoe mijn moeder me op haar sterfbed opbiechtte dat de man die ik altijd beschouwde als mijn vader, niet mijn vader was. Plots bleek dat ik helemaal geen Joodse connectie had, zoals ik tot dan toe dacht, maar Duitse wortels had. In Denemarken noemen we Duitsers al eens grappend nazi’s.’
Juist. Die biologische vader bleek Fritz Michael Hartmann te zijn, een Duitser die tijdens de bezetting van Denemarken verzetsdaden pleegde vanuit dezelfde
groep als Viggo Kampmann, de latere Eerste Minister van Denemarken.
Dat mensen hem verkeerd begrijpen, daar kan Von Trier mee leven, dat is hij na een hele carrière van provocerende films gewoon. ‘Ik geniet er misschien zelfs wat van. Wel ben ik heel bezorgd om de heersende dwang van politieke correctheid. Dat is uiterst gevaarlijk. Als je woorden als “neger” schrapt uit het woordenboek, breng je de democratie in gevaar. In Denemarken is het niet tegen de wet om een nazi te zijn. Dat is geweldig, omdat je dan pas inziet dat het gaat om niet meer dan vijf loslopende idioten. Ik geloof in vrije meningsuiting. Maar die bestaat pas als je die ook gebruikt. Dat is wat ik met deze film doe.’
Maakte hij zijn film als één grote provocatie? De seriemoordenaar doodt al eens een kind en snijdt al eens een vrouwenborst af. Het geweld is soms niet om aan te zien. ‘Dat begrijp ik niet zo goed. Dat Nymphomaniac als een provocatie werd gezien, kan ik begrijpen: daar ging het om bloot en seks. Maar geweld? Er komen elk jaar tal van films uit die veel gewelddadiger zijn en waarin veel meer bloed vloeit. Ik heb deze film nooit als provocerend gezien. Wat wel klopt, is dat het publiek dat naar een Lars Von Trier gaat kijken, doorgaans niet naar gewelddadige films trekt.’
Veel provocerender dan dat geweld zijn de filosofische discussies die de seriemoordenaar in The house that Jack built voert met Vergilius (‘Verge’ in het Engels), met wie hij afdaalt in de hel. Jack dweept met de nazi’s, en met name met Albert Speer, Hitlers architect. ‘Speer was iemand die zichzelf
voordeed als iemand die beter was dan de andere nazi’s, maar de waarheid is dat hij net zo erg was als de anderen. Maar ook al was hij een nazi, hij had hij wel enkele geweldige gebouwen en ideeën.’
‘We moeten stilaan toch begrijpen dat de mens in staat is tot het slechtste van het slechtste. Elke mens, u en ik. Zeker als je in het Duitsland van de jaren 30 en 40 leefde, want de nazi’s hadden een uiterst slim systeem in elkaar gestoken, en Hitlers speeches jutten de mensen op. Opmerkelijk is dat Hitler, in tegenstelling tot de meeste andere dictators, geen religie gebruikte om het volk te manipuleren. Ze stelden hun systeem samen zoals ik de hel vormgaf in mijn film: een samenraapsel uit allerlei verschillende bronnen.’
Obsessie
Waar Von Trier minder graag over praat, is de beschuldiging van zangeres Björk dat hij haar zou hebben lastiggevallen op de set van Dancer in the dark. Met ‘complete onzin’ veegt hij het onderwerp van tafel. Nochtans was ze niet de enige actrice die een boekje opendeed over Von Triers werkmethoden. Nicole Kidman vertelde eerder al dat Lars von Trier naakt rondliep op de set van Dogville en zich elke avond bedronk.
Tegelijkertijd creëerde Von Trier de voorbije jaren vrouwelijke hoofdpersonages met veel diepte, zoals in Dogville, Antichrist en Melancholia. Waarom komen de vrouwen zo slecht uit zijn laatste film? Een voor een worden ze vernederd en afgeslacht. ‘Een film wordt gewoon dramatischer als je twee seksen tegenover elkaar zet. De reden dat Jack vrouwen ver