‘Willen we echt 200 miljoen mensen op drift?’
De klimaatwetenschappers brachten deze week geen optimistische boodschap. Er zijn wonderen nodig om de opwarming van de aarde ‘aanvaardbaar’ te houden. De Nederlandse Marjan Minnesma loopt al jaren voorop in de strijd. Tot nader order blijft ze overtuigd
In de Utrechtse Metaal Kathedraal – een kerk die vervelde tot ‘ecologische broedplaats’ – heeft de top90 van Heine ken verzameld. Ze komen luisteren naar ‘duurzaamheidscelebrity’ Marjan Min nesma. Die titel heeft Minnesma onder andere te danken aan haar juridische ge vecht tegen de Nederlandse staat. Die werd deze week ook in beroep veroordeeld omdat hij niet genoeg doet om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren. De uitspraak van de Nederlandse rechters wordt wereldwijd met de grootste aan dacht gevolgd.
Minnesma is een bevlogen activiste, al wil ze zelf zo niet genoemd worden. Met haar organisatie Urgenda draagt ze duur zame oplossingen aan. ‘Er is zelfs geld mee te verdienen.’ In een portret in NRC Handelsblad werd ze een ‘razendsnel intellect’ en een ‘bizar harde werker’ ge noemd. ‘Ze doet het met charme, altijd vriendelijk en correct. Maar inhoudelijk is ze compromisloos.’
Al jaren reist ze het land rond en dank zij de klimaatzaak wordt er steeds beter naar haar geluisterd. ‘Ik begin altijd met het slechte nieuws, dat we absoluut geen tijd meer te verliezen hebben. In principe moet Nederland tegen 2030 voor 100 procent op duurzame energie zitten’, zegt ze. ‘Het is dus heel kort dag.’
Maar moedeloos wil ze er nog niet van worden. ‘Daar wil ik niet aan toegeven. Anders kan ik beter stoppen. Daarom be steed ik nog altijd twee derde van mijn verhaal aan hoe het toch nog altijd moge lijk is de opwarming tot 1,5 graad te be perken.’
Hebben we niet de tijd tot 2050?
‘Neen. Als je het klimaatakkoord van Parijs echt ernstig neemt, moeten we over vijftien jaar de volledige omslag gemaakt hebben. Mik je op 2050, dan leg je alle verantwoordelijkheid bij onze kinderen. Die kunnen dan als razende gekken bos sen beginnen te planten, maar dan moet je wel alle beschikbare landbouwgronden opofferen voor bomen. Ik denk niet dat dat de oplossing is.’
‘We moeten ook echt beseffen dat bij een opwarming van 2 graden delen van Afrika totaal ongeschikt worden voor landbouw. Landbouw is er nu al niet meer evident, maar het lukt nog net. Bij 2 graden raken waarschijnlijk 200 miljoen mensen op drift. Willen we dat? Europa is al helemaal van streek als het 1 miljoen Syriërs moet opvangen.’
Toch lijkt het stilaan utopisch de hele om slag tegen 2030 te realiseren? Dat was toch de conclusie van het IPCCrapport dat deze week uitkwam.
‘Je wordt depressief als je niet gelooft in versnelling. Tot nader order geloof ik daar wel in. Natuurlijk besef ik dat het heel moeilijk wordt. Meestal is er een ca tastrofe nodig voor mensen echt schake len. Kijk naar de Tweede Wereldoorlog. Toen moesten autofabrieken van de ene op de andere dag vliegtuigen gaan bou wen. Toch is dat gelukt.’
‘Ik blijf moed halen uit de successen die geboekt worden. Vijf jaar geleden maakte ik een boekje over de omslag naar de koolstofarme economie. Ik sprak toen met heel veel ondernemers in de energie sector. De boodschap toen was: we willen wel, maar het kost tijd én heel veel geld. Vorig jaar sprak ik hen opnieuw. En wat blijkt: in de windenergiesector is de omslag gemaakt. Windenergie is concurrentieel met fossiele brandstoffen. De versnelling werkt.’
Voor gewone burgers blijven groene inves teringen toch erg duur.
‘Daar ben ik het niet mee eens. Nu heerst heel fel het idee: bedrijven zijn de schuldigen en burgers zijn zielig, want die moeten alle kosten dragen. Ik vind dat een weinig constructieve houding. Geloof me, we hebben het geld, de technologie en de middelen om de omslag te maken. Het is vooral een kwestie van goede organisatie.’
Niet alle bedrijven kunnen de omslag maken zonder minder concurrentieel te worden.
‘Daarom moeten we hen helpen. De overheid kan de meer vervuilende concurrent een extra belasting opleggen. Of een importheffing. En ja, soms zal een product iets duurder worden, maar de oplossing ligt bij de consument.’
Die moet gewoon wat meer betalen?
‘Misschien moeten we hem ook de boodschap geven iets minder te consumeren. Het zou natuurlijk helpen als de CO2 prijs eindelijk eens boven de 100 euro per ton gaat. Dan geef je echt een draai aan je samenleving. Maar alle overheden blijven zich verschuilen achter het argument dat ze dat niet alleen willen doen. Maar als we wachten tot iedereen tegelijk wil springen, is het te laat. Daarom moet elk land zelf aan de bak. Je kan perfect een belasting invoeren waarbij de eigenaar van een auto een CO2 taks betaalt. Als je hem uitlegt waarom je dat doet, wil hij die taks misschien zelfs met plezier betalen.’
Dat gelooft u toch niet?
‘Als de overheid de burger uitlegt dat er over 30 of 40 jaar iets heel vervelends gaat gebeuren en dat zij hem daarvoor zo veel mogelijk wil behoeden, luistert hij misschien wel. Alleen vertikken de overheden dat te doen. Hun boodschap blijft: we gaan rustig aan doen. ‘‘Eerst willen we draagvlak creëren’’, is de mantra. Neen: dat is een valse tegenstelling. Veel dingen die burgers moeten doen, zijn best betaalbaar. Urgenda kan voor 35.000 euro een woning energieneutraal maken. 35.000 euro is het bedrag dat een gemiddeld Nederlands gezin nu betaalt voor 15 jaar energie. Na 15 jaar maak je dus al winst.’
Maar veel gezinnen hebben geen 35.000 euro.
‘Dat is waar. Daarom moeten ze dat bedrag aan gunstige voorwaarden kunnen lenen. En daar komt de overheid weer in beeld. Waarom spreekt de overheid de pensioenfondsen niet aan om een deel van hun geld in een speciaal fonds te stoppen? Alle gezinnen die hebben aangetoond dat ze twee jaar lang hun energiefactuur betaald hebben, kunnen vervolgens een lening uit dat fonds krijgen. De overheid staat bovendien borg dat de pensioenfondsen na 15 jaar hun geld terugzien, zelfs met een beetje winst. Dat is toch een oplossing die het leven van de burger niet duurder maakt. En zo hebben we verschillende soorten oplossingen.’
‘Nogmaals: we hebben nog vijftien jaar. Je moet morgen echt niet van je cvketel af. Maar als je de komende jaren een nieuw toestel moet plaatsen, kies je best voor een warmtepomp. En die volgende auto zou toch beter een elektrische zijn.’
Toch moet er een factuur betaald worden. Hoeveel bedraagt die?
‘Als je heel Nederland tegen 2030 helemaal op duurzame energie wil krijgen, worden de afschrijvingen op 9 miljard per jaar geraamd. Dat is 1,5 procent van het bnp. Dat lijkt me voor een rijk land heel goed te doen. Het gaat niet zozeer om geld, maar om de organisatie. Daarom is onze boodschap: regel de zaken zo dat burgers aangemoedigd worden om de
stap te zetten. Als je hem voldoende comfort geeft, zal hij veel makkelijker springen. Geef de elektrische wagens voorrang in de stad, zowel om te rijden als te parkeren.’
De nieuwe Nederlandse regering heeft nu toch een ambitieus klimaatplan klaar.
‘Nederland is heel goed in het uittekenen van prachtige plannen op papier, om er vervolgens weinig mee te doen. Die klimaatwet zegt waar we in 2050 moeten staan, maar wat hij zegt over 2030 is boterzacht. Eigenlijk zit er weer geen stok achter de deur om snel te ageren. De bestuurders kunnen nog altijd wachten tot 2049 om echt in actie te schieten. Het trackrecord van Nederland is ook slecht. De totale uitstoot van broeikasgassen is slechts met 13 procent gedaald tegenover 1990. De CO2 uitstoot is zelfs helemaal niet gedaald. De jongste zes jaar trappelen we volledig ter plaatse.’
Hoe realistisch is dan de eis van de rechter om de uitstoot tegen 2020 met 25 procent te verminderen? Is dat nog haalbaar?
‘In principe is dat niet ons probleem, al wil ik er best mee over nadenken. De snelste route is de sluiting van enkele steenkoolcentrales. Daarmee is het probleem in een klap opgelost, maar dat zal de overheid geld kosten. Daarom wil ze dat mis
‘Als je de burger voldoende comfort geeft, zal hij veel makkelijker springen. Geef de elektrische wagens voorrang in de stad, zowel om te rijden als om te parkeren’
schien liever niet. Maar als ze niet kiest voor de steenkoolroute, zal ze een hele boel kleinere maatregelen moeten ne men. Wat ze vooral niet mag doen, is de burger angst aanjagen. Dat gebeurt nu veel te veel en daar heb je helemaal niets aan.’
Is deze tweede uitspraak nog belangrijker dan die in 2015?
‘Ik vind van wel. De eerste veroorde ling was een klap. Niemand geloofde dat de rechters zoiets durfden. Nu is de verrassing iets minder groot, maar het zijn dit keer wel twee rechters die bekendstaan als conservatief. Het zijn dus geen activistische rechters, want dat etiket kreeg de rechtbank in eerste aanleg wel opgeplakt.’
‘Nu hebben dus ook conservatieve rechters ons volledig gelijk gegeven. Dat moet mensen toch aan het denken zetten. En toch hoor je ministers en professoren nog altijd beweren dat deze uitspraak het principe van de scheiding der machten in gevaar brengt. Dat je voortaan voor alles naar de rechtbank kan stappen. Onzin na tuurlijk.’
‘Klimaat is een uniek dossier. Alle lan den van de wereld hebben gezegd dat er dringend iets aan gedaan moet worden. Niemand betwist de urgentie en het ge vaar. De rechter zegt ook niet wat de overheid precies moet doen. Hij zegt alleen: maak dat de burger adequaat beschermd wordt.’
‘Ik hoop in elk geval dat we met deze rechtszaak de wereld een beetje vooruit helpen. Er lopen ondertussen in veel landen – ook in de VS – gelijkaardige rechtszaken. En geloof me, rechters kijken naar elkaars uitspraken. Onze arresten zijn vertaald.’
Gelooft u dat het nieuwe Amerikaans Hooggerechtshof tot een gelijkaardige uitspraak in staat is?
‘Tja, als het politiek wordt, is het niet meer objectief. En in de VS is justitie erg politiek geworden.’
Op mondiaal politiek niveau lijken de remmende krachten weer aan de winnende hand?
‘Er is een grote strijd aan de gang, dat klopt. Op de lange termijn zullen de remmende krachten niet winnen. Daar ben ik zeker van. Alleen hebben we dus nauwelijks nog tijd. Het draait nu om snelheid en als we alleen op de markt rekenen, komen we te laat. Maar nogmaals: ik weet dat het nog kan. Zolang de tijd er nog is, blijf ik er vol voor gaan. Maar als er over 15 jaar niets is gebeurd, gooi ik de handdoek.’