Groen en AfD onttronen CSU
Met het slechtste resultaat sinds 1950 verliest Merkels Beierse zusterpartij CSU haar absolute meerderheid. Een nederlaag met nationale impact.
Dat de conservatieve CSU haar meerderheid in het Beierse deelstaatparlement zou verliezen, stond in de sterren geschreven. Maar ondanks de laatste peilingen – waarin ze nog amper 33 procent haalde – viel dat nog mee. Volgens de extrapolaties van de resultaten om 20 uur behaalde de partij van voorzitter Horst Seehofer 37,3 procent van de stemmen, tegenover 47,7 procent vijf jaar geleden. Dat is het slechtste resultaat sinds 1950. Een historisch verlies is het echter niet: in 2008 bedroeg de afstraffing 17,3 procent, in 1950 zelfs bijna 25 procent. De CSU is dus wel wat gewend. Maar kan ze zich met dit resultaat nog een ‘volkspartij’ noemen?
De groenen worden de tweede partij, met 17,8 procent van de stemmen tegenover 8,6 procent in 2013. Zij zijn zo de onbetwistbare winnaar van deze verkiezingen. Samen met de radicaalrechtse Alternative für Deutschland (AfD), die voor het eerst haar intrede in het Beierse parlement doet.
Met 10,7 procent van de stemmen bleef de AfD weliswaar licht onder de peilingen en haar eigen verwachtingen. Maar dat neemt niet weg dat de CSU voor het eerst een partij rechts van zich moet dulden in het deelstaatparlement. En dat die partij bij haar eerste opkomst meteen meer dan 10 procent van de stemmen heeft weggekaapt. Dat is wel historisch.
Tweede grote verliezer van deze stembusgang is de sociaaldemocratische SPD, die van 20,6 naar nog amper 9,5 procent zakt en dus gehalveerd wordt.
Winnaar verliest?
De CSU blijft dan wel de grootste partij en incontournabel, maar kan niet meer alleen regeren. Ze heeft, voor nog maar de tweede keer sinds midden jaren 60, een coalitiepartner nodig. Van 2008 tot 2013 nam ze de liberale FDP mee aan boord, maar gisteravond was het nog niet zeker dat die de kiesdrempel van 5 procent haalde.
De cijfermatig meest voor de hand liggende coalitiepartners zijn ofwel de groenen, ofwel de Freie Wähler, een vereniging van gemeentelijke partijen.
Een zwartgroene coalitie zou meer dan de helft van de Beierse kiezers vertegenwoordigen. Een coalitie CSUFreie Wähler niet, maar dat is, door het Beierse kiessysteem, misschien ook niet nodig om een meerderheid van de zitjes in het parlement te hebben. Indien nodig (en als ze de kiesdrem
De CSU verkiest een ‘burgerlijke’ regering en beschouwt de groenen allicht níet als burgerlijk. Zo is het niet onmogelijk dat de grote winnaar van de verkiezingen toch opnieuw in de oppositie belandt
pel halen) zou ook de FDP zich bij dit tweetal kunnen aansluiten. Maar een coalitie met drie ligt moeilijker dan met twee.
De voorzitter van de Freie Wähler, Hubert Aiwanger, bood zich gisteravond al aan als coalitiepartner. Ministerpresident Markus Söder leek daar wel oren naar te hebben: de CSU verkiest een ‘burgerlijke’ regering, zei hij gisteravond. En, zoals de FAZ gisteren in een commentaar opmerkte, beschouwt de CSU de groenen allicht níet als een ‘burgerlijke’ partij. Zo is het niet onmogelijk dat de grote winnaar van de verkiezingen uiteindelijk toch opnieuw in de oppositie belandt.
Ramp voor Merkel
Voor de federale regering van Angela Merkel is het resultaat in Beieren een regelrechte ramp. Haar twee coalitiepartners in Berlijn, CSU en SPD, brengen het er bar slecht vanaf: samen verloren ze in Beieren 20 procentpunt, een op de vijf kiezers.
Dat kan niet anders dan repercussies hebben in Berlijn. ‘Een van de redenen voor het slechte resultaat van de SPD in Beieren is zeker ook de slechte prestatie van de Grote Coalitie hier in Berlijn’, reageerde nationaal SPDvoorzitster Andrea Nahles kort na de eerste resultaten. Ook in Beieren wijzen sommigen graag naar het onvermogen van de moeizaam gevormde federale regering om een krachtdadig beleid te voeren, als reden voor de afgang van de CSU.
Asielkwestie pakt verkeerd uit
Maar dan moet de partij ook in eigen boezem kijken. De harde opstelling van partijvoorzitter Horst Seehofer, die ook federaal minister van Binnenlandse Zaken is, in de asielkwestie, heeft ook in zijn eigen deelstaat kiezers tegen de borst gestuit. Seehofer, die over het asielbeleid zwaar in de clinch ging met kanselier Angela Merkel, probeerde zo allicht de AfD af te blokken. Daar is hij duidelijk niet in geslaagd. In München gingen gisteren al stemmen op die zijn ontslag als partijvoorzitter eisten. Het slechte resultaat in Beieren verzwakt ook de positie van de CSU – en van Seehofer zelf – in de federale regering.
De vraag is hoe dat probleem in Berlijn op te lossen. Kan deze regering nog een nieuwe start maken of stevent ze toch af op nieuwe verkiezingen? Voor de regeringspartijen, die alle drie veel krediet verloren hebben sinds de federale verkiezingen, is dat laatste geen aantrekkelijk vooruitzicht.