Het wordt de F-35, maar hou het stil

Met de eindstreep voor de F16vervanging in zicht speelt de regeringMichel een gevaarlijk spel. Als de experts van Defensie vandaag te transparant communiceren, dreigt de aankoopprocedure te ontsporen.

‘Ik beschik niet over de middelen om de Fransen te dwingen ons informatie te geven die ze niet willen geven. Daarbij heb ik het in de eerste plaats over de prijs van hun vliegtuigen.’ In twee zinnen maakte premier Charles Michel (MR) gisteren in de commissieBinnenlandse Zaken komaf met het Franse ‘voorstel’ voor de vervanging van de F16’s.

Michel benadrukte het woord ‘voorstel’ omdat de Fransen nooit een echte offerte wilden indienen. Ze stelden ons land een toekomstige samenwerking voor en wilden tegelijk hun Rafalegevechtsvliegtuigen slijten. Maar de offerte kwam er dus niet en ze weigerden nadien ook in te gaan op vragen om de meest basale verduidelijking, zoals de prijs van de toestellen. Tenzij de regering eerst een vertrouwelijkheidsclausule ondertekende. Maar zowel minister van Defensie Steven Vandeput (NVA) als premier Michel rook onraad en vreesde daarmee de hele aankoopprocedure juridisch op de helling te zetten. Meer nog, ze vreesden dat de Fransen daarop uit waren.

Geen handtekening dus, en geen info. En dus ook geen Rafale. Dat is duidelijk.

Half miljard goedkoper

Minder duidelijk is de communicatie over het toestel dat de regering uiteindelijk wél zal kiezen als opvolger van de verouderde F16’s. De Amerikaanse F35 en de BritsEuropese Eurofighter zijn nog in de running, zij dienden wel een offerte in. Meerdere bronnen geven aan dat de F35 met een stevige voorsprong uit de evaluatie van het ACCAPteam (Air Combat Capability Program) komt. De 34 toestellen zouden zo’n half miljard minder kosten dan de 3,6 miljard die begroot is, en op alle kritieke punten beter scoren. Ook op het vlak van economische return – de contracten voor Belgische bedrijven die voortvloeien uit de aankoop – hebben de Amerikanen naar verluidt betere kaarten.

Het was de bedoeling om die keuze morgenvoormiddag officieel te maken tijdens een kernkabinet en een ministerraad. Veel tijd is er niet meer. Het aanbod van de Verenigde Staten liep oorspronkelijk tot 14 oktober, de dag van de gemeenteraadsverkiezingen, maar werd op vraag van de regering verlengd tot 29 oktober. ‘Het is nu beslissen of niet meer beslissen’, zegt een regeringsbron.

Inbreuk dreigt

Maar gisteren kwam er onverwacht nog een hoofdstuk bij. Op een voorzet van premier Michel, die zei dat hij ‘volledige transparantie’ wil bieden, is beslist om vandaag een gezamenlijke kamercommissieDefensie en Economie bijeen te roepen voor een hoorzitting. Kolonel Harold Van Pee, die het F16vervangingsdossier leidt, zou er tekst en uitleg komen geven. Zijn ACCAPteam ontleedde de offertes voor de Eurofighter en de F35 minutieus. Op het kernkabinet lichtte hij op 4 oktober de evaluatie van beide toestellen al toe. Maar bronnen dicht bij het dossier geven aan dat hij zich vandaag in de Kamer maar beter op de

vlakte houdt. Als Van Pee zich er uitspreekt over wat beide kandidaten ons land voorstellen, begaat hij mogelijk een inbreuk op de wet op de overheidsopdrachten. De RFGPprocedure (Request for Government Proposal) loopt immers nog zolang de regering niet officieel beslist heeft wie de winnaar is.

Een mogelijkheid is om de commissie vanmiddag achter gesloten deuren te houden. De parlementsleden zijn dan gebonden door de geheimhoudingsplicht. Maar daarvoor is een tweederdemeerderheid nodig. De regering heeft die niet en de kans dat de oppositie een handje zal willen toesteken, is twijfelachtig. Een andere mogelijkheid is dat er alleen in algemene termen over de procedure gesproken wordt, maar dan schiet de hoorzitting haar doel voorbij.

De regering beslist normaal morgen dat ze 34 Amerikaanse F35gevechtsvliegtuigen zal kopen. Het dossier is al maanden klaar, de resultaten zijn voorgesteld aan het kernkabinet. Als de regering groen licht geeft, beantwoordt ze de belangrijke vraag met welk gevechtsvliegtuig het Belgische leger de komende

40 jaar zal vliegen. Maar onmiddellijk zullen zich andere vragen opdringen. Want tegenwind komt er.

1.

De F35? Waren er dan geen 966 technische problemen met dat toestel?

Ja, die waren er. Het Amerikaanse Government Accountability Office (GAO) maande haar regering en producent Lockheed Martin aan er werk van te maken. Intussen zijn enkele problemen opgelost en staat de teller op 917. Dertien daarvan bevinden zich in wat het GAO beschouwt als ‘categorie 1’. Dat zijn problemen die kunnen leiden tot de ‘dood, verwondingen, grote verliezen of kritiek verlies van gevechtsparaatheid’. Niet best, dus. De 900 andere problemen zijn ‘categorie 2’. Daaronder vallen kleinere technische fouten of geplande verbeteringen.

‘De Amerikanen zijn er zeer transparant over’, zegt een bron bij Defensie. Die ontkent niet dat de grote issues moeten worden aangepakt, ‘maar bij die 900 zitten ook veel futiele dingen. Bijvoorbeeld dat een technische fiche bij het afdrukken enkelzijdig wordt afgedrukt, terwijl je gevraagd had om dat dubbelzijdig te doen’.

Eind september stortte een F35 neer na een probleem met de brandstofleiding. Wereldwijd werden daarop alle toestellen nagekeken, maar intussen wordt weer volop gevlogen, heeft het Amerikaanse leger er 141 extra besteld en is men overgegaan tot ‘full combat testing’. ‘Tegen de tijd dat onze toestellen er zijn, zijn die fouten eruit’, zegt een andere bron dicht bij het dossier. ‘En verder is het zoals professor Luc De Vos zei in het parlement: die eerste F35’s, da’s zoals de eerste F16’s, die zijn alleen goed om op een rotonde te plaatsen.’

2.

Is het wel interessant om vliegtuigen te kopen bij een onberekenbare leider als Donald Trump?

Voor de zomer wees premier Michel meermaals op de geostrategische kant van deze miljardenaankoop. De regering koopt namelijk niet alleen vliegtuigen, ze koopt zich voor de komende veertig jaar in een militair partnerschap in. Maar tegen de tijd dat de eerste toestellen geleverd worden, in 2023, zit Trump, gesteld dat hij twee termijnen blijft, in zijn laatste jaar als president. De lijn met de Franse presi dent Emmanuel Macron mag dan wel beter zijn, maar wie er over vijf jaar op zijn stoel zit, daar valt, de vorige presidentsverkiezingen in Frankrijk indachtig, geen zinnig woord over te zeggen. Door de F16’s zijn we trouwens al decennia innig verbonden met het Amerikaanse leger. Ook in de transitieperiode tot 2028 blijft dat zo.

3.

Was deze aankoop niet al lang beslist? In de vorige regering zei Pieter De Crem (CD&V) al dat we voor F35’s gingen.

Die insinuaties hangen al van in het begin rond dit dossier, maar een smoking gun is er vooralsnog niet. De Franse ambassadeur ClaudeFrance Arnould zei in deze krant zelfs dat ze helemaal niet vindt dat de procedure op maat van de F35 was (DS 1 juni).

Vaak wordt verwezen naar de stealthcapaciteit van de F35, waarmee het toestel onzichtbaar is op de radar, als reden om het te kopen. Ook de mogelijkheid om de Amerikaanse atoombommen te dragen die op Kleine Brogel liggen, komt altijd terug. Bij de voorstelling van de keuze zal de re gering op die vragen een overtuigend antwoord moeten bieden. Aangezien de regering bevestigt noch ontkent dat er daadwerkelijk bommen liggen op KiBi, kan dat nog knap lastig worden.

4.

Hebben we die vliegtuigen eigenlijk wel nodig? En zo veel?

Een vraag waar lang over gediscussieerd en gefilosofeerd kan worden. Feit is dat er een politieke beslissing is om een luchtgevechtscapaciteit te behouden. Die waarborgt onze collectieve bescherming onder de Navoparaplu, en is niet helemaal onlogisch met zowel de Navo als de Europese Commissie op je grondgebied. Het geeft de regering ook een stem in internationale veiligheidskwesties. Al zijn daar ook andere manieren voor.

Het aantal, 34, is bepaald door het ambitieniveau: twee vliegtuigen voor de Quick Reaction Alert van de Navo, en zes om op missies te sturen. Reken daar het onderhoud en de trainingsvluchten bij en 34 is het benodigde aantal. Ook dat is een politieke beslissing.