‘Toen ik mijn haar kortwiekte, was dat een enorme bevrijding’
Dalilla Hermans doet sindsdien lekker haar zin met haar kapsel
Een artikel van een tijdje geleden werd deze week opnieuw druk gedeeld in de Facebookgroepen waarin zwarte jongeren in Vlaanderen en Nederland zich verenigen (ja, die bestaan en hebben duizenden volgers). Het nieuwtje luidt dat de verkoop van ‘relaxers’ ieder jaar enorm daalt. Voor de leek onder u: een relaxer is een haarproduct ontworpen om kroeshaar te ontkrullen. Het is een chemisch goedje dat de structuur van sterk krullend haar verandert, waardoor het glad en steil wordt.
Ik heb als kind en tiener jarenlang relaxers gebruikt. De allereerste keer toen ik zeven jaar was. Ik wilde wapperende lokken, net als de andere kinderen in de klas. Dat het product brandwonden op mijn hoofdhuid veroorzaakte, nam ik voor lief. Ik was daarin niet alleen: de relaxerindustrie is big business.
In de Verenigde Staten alleen al is de black hairmarkt goed voor ongeveer 2,7 miljard dollar per jaar, wereldwijd spreken we over zo’n 9 miljard dollar. De Amerikaanse comedian Chris Rock maakte in 2009 een documentaire over die industrie. In Good hair ging hij op zoek naar antwoorden op de vragen die veel mensen hebben over het haar van zwarte vrouwen. Vragen die ik zelf al oneindig vaak beantwoordde. Rock was niet de eerste artiest die met het thema aan de slag ging, en ook niet de laatste. Solange Knowles, de zus van Beyoncé, brak in 2016 door toen haar derde studioalbum A seat at the table uitkwam. Een van de hits was het nummer ‘Don’t touch my hair’. Het werd een soort strijdlied van jonge zwarte vrouwen, inclusief van mezelf.
Afrohaar heeft door de eeuwen heen een politieke lading gehad. Vóór de kolonisatie van het continent en de transAtlantische slavenhandel vonden veel stammen en koninkrijken haar enorm belangrijk. De manier waarop iemands kapsel gestyled was, welk vlechtenpatroon hij of zij droeg, was een soort paspoort: daaraan kon je zien vanwaar iemand kwam, en wat zijn of haar status was. Tot slaaf gemaakte Afrikanen werden kaalgeschoren. Met hun haar verdween ook hun herkenbaarheid, een groot stuk van hun identiteit. De eeuwen die daarop volgden, werd een eurocentrisch schoonheidsideaal de norm. Kroeshaar was uit den boze, en natuurlijke haartooi werd zelden of nooit aangemoedigd. Er werden termen voor uitgevonden, zoals nappy.
Voorvechters van een zwart zelfbewustzijn en de dekolonisatie van de geest bieden weerwerk. Zo droegen de Black Panthers in de VS in de jaren 70 bewust natuurlijk haar. De afro als verzetssymbool. En ook bij ons is er al jaren een beweging die natuurlijk haar, zonder relaxers, promoot en kroeshaar in al zijn variëteit viert. Jeugdhuis Kilalo uit Antwerpen organiseert jaarlijks een groot kroeshaarevenement, en festivals zoals CurlFest en Afropunk kennen enorm veel succes bij jonge zwarte mensen, vooral vrouwen.
Op Netflix is de film Nappily ever after alweer een tijdje trending. Die vertelt het verhaal van een vrouw die haar natuurlijke haar altijd ontkrulde, tot ze in een bui van woede een big chop doet en zichzelf kaal scheert. Ik vind het zelf niet zo’n realistisch portret ( je merkt dat de scenarioschrijver en regisseur zelf geen zwarte vrouwen zijn), maar het toont wel weer aan wat een heet hangijzer het haar van zwarte vrouwen blijft.
Toen ik bijna tien jaar geleden zelf de big chop deed en mijn haar kortwiekte, was dat een enorme bevrijding. Sindsdien doe ik lekker mijn zin met wat er uit mijn hoofd groeit. Ik beschouw het als mijn speelterrein en draag mijn haar alleen nog voor mezelf. Minder vanzelfsprekend dan je zou denken.
Want we zien nog steeds zelden natuurlijk kroeshaar als teken van schoonheid. Het blijft die politieke lading hebben, dat merk je telkens als een beroemdheid, zoals actrices Lupita Nyong’o en Viola Davis, hun natuurlijke afrohaar tonen. Dat wordt dan meteen een statement.
Daarom bleef dat nieuwtje, dat de verkoop van relaxers wereldwijd enorm daalt, me zo bij. Het geeft uiting aan het gevoel dat ik al lang heb: dat er wereldwijd een golf zelfbewustzijn door de geesten van zwarte vrouwen gaat. Je ziet hen steeds vaker en steeds nadrukkelijker de agenda bepalen. In de midterms in de VS over enkele weken zal de opkomst van zwarte vrouwen enorm veel impact hebben, net zoals dat in vorige verkiezingen al het geval was. Het was de zwarte vrouwenstem die een vermeende pedofiel als Roy Moore vorig jaar uit de Senaat hield.
Ook in verschillende Afrikaanse landen zetten vrouwen mee de lijnen uit. In de top 20 van landen met de hoogste concentratie vrouwen in de politiek staat Rwanda op één, en staan ook Senegal, ZuidAfrika, Namibië, Mozambique, Angola en Ethiopië. Dat laatste land heeft intussen een kabinet waarin de helft van de ministers vrouwen zijn.
Enkele van de grootste powerhouses in de entertainmentindustrie, zowel voor als áchter de schermen, zijn zwarte vrouwen. Denk maar aan producer Shonda Rhimes of regisseur Ava DuVernay. Met die nieuwe dageraad van zwarte vrouwelijke leiders komt een nieuw soort zelfrespect. En dat leidt ertoe dat we steeds minder zin hebben in brandwondjes op ons hoofd en chemisch spul in ons haar.
Toen ik bijna tien jaar geleden mijn haar kortwiekte, was dat een enorme bevrijding