Kan een vliegtuig zichzelf terugverdienen?
De overheid heeft vandaag geen harde garanties meer om economische compensaties af te dwingen.
BRUSSEL I Het klinkt als een sprookje: de initiële aankoopprijs van de F35 zal zich de komende decennia zo goed als helemaal terugverdienen. Federaal minister van Economie Kris Peeters (CD&V) spreekt van een economische return van 3,7 miljard euro. Voor alle duidelijkheid, dat gaat over extra omzet die Belgische bedrijven de komende twintig jaar kunnen maken, niet over eventuele winst.
Bij de beslissing over de aankoop speelde die economische return bovendien geen grote rol. Ze kreeg een gewicht van tien procent aangemeten in alle overwegingen die tot de beslissing hebben geleid. De return die de F35 zou opleveren, ligt wel 1,1 miljard euro hoger dan die van de BritsEuropese Eurofighter. Die return is voor de regering dus het perfecte argument om de aankoop van de gevechtsvliegtuigen aan de bevolking te slijten.
Maar de belofte over de economische return roept veel vragen op. De regering roept die twijfel zelf op door niet transparant te zijn over hoe die 3,7 miljard precies is samengesteld. Producent Lockheed Martin geeft op zijn site wel een lijst bedrijven waarmee hij ‘samenwerkingsmogelijkhe den’ ziet. Het gaat voor Vlaanderen over bedrijven als Asco, Imec, Luciad en Sabena Aerospace.
Een investering die zo goed als dezelfde economische return oplevert: dat wekt argwaan op. Bovendien is tot een cijfer na de komma verdeeld hoeveel van die return naar elk van de deelstaten gaat. Vlaanderen zou op 50,4 procent van de economische return kunnen rekenen, 30,5 procent gaat naar Waalse bedrijven en 19,1 procent naar Brusselse bedrijven.
‘Veel beloftes worden niet waargemaakt’, zei defensiespecialist en hoogleraar Sven Biscop al in De Standaard (DS 25 oktober). ‘Bij een investering is vaak onduidelijk of die het gevolg is van de aankoop, of dat de investering er in elk geval zou zijn gekomen.’
Marc Lambotte, de ceo van Agoria, zegt dan weer in Het Laatste Nieuws ‘dat de investering in onze F16’s voor meer dan 100 procent is terugverdiend’. Cijfers om dat te staven, heeft hij niet. ‘Daar is iedereen het over eens. Er is geen onderzoek naar gedaan, maar het is heel geloofwaardig als je kijkt naar waar onze luchtvaartindustrie vandaag staat.’
F16 bracht 4 miljard op
Volgens prof. Alexander Mattelaer van het Egmont Instituut maakte de regering een ‘conservatieve inschatting’ over de economische return van de F35. Maar dat zullen we pas over enkele decennia weten. Feit is dat het F16programma ruim 4,2 miljard euro economische return opleverde (euro’s in 2015). Dat blijkt uit een antwoord van minister Kris Peeters in februari 2015, op een vraag van GroenKamerlid Wouter De Vriendt.
België bestelde vanaf 1975 160 F16’s. Maar op de vraag of daarmee de investering in de F16’s volledig is terugbetaald, komt geen antwoord. ‘Er zijn geen specifieke cijfers voor het F16programma, maar over het geheel van de programma’s van economische weerslag tussen 1983 en 2007 is er een economische return van 78 procent’, laat Peeters weten.
Veiligheidsbelangen
Het Rekenhof deed in 2005 nog een onderzoek naar ‘de uitvoering van economische compensaties bij de aankoop van specifiek militair materieel’. Het Hof vermeldt een bedrag van 2,3 miljard euro compensatiebestellingen in de periode 19832003. ‘In de periode 19902003 werd 80 procent van de compensatieverplichtingen daadwerkelijk gerealiseerd.’
Dat rapport van het Rekenhof werd gemaakt in een tijd dat economische compensaties contractueel vastgelegd werden, inclusief boeteclausules. Intussen zijn de regels veranderd. Europa laat geen economische compensaties meer toe. Ze zijn wel nog mogelijk onder het mom van ‘essentiële veiligheidsbelangen’. Voor hun nationale veiligheid mogen overheden afwijken van de Europese regels. Wanneer veiligheidsbelangen in het gedrang zijn, kan de productie in eigen land gehouden worden. ‘Wat nu rest, zijn vooral engagementsverklaringen’, zegt Mattelaer van het Egmont Instituut.
Het is nu uitkijken of Lockheed opleveren. Martin effectief de contracten zal sluiten in de dertig domeinen die zijn opgesomd. Het zal ook aan de Belgische bedrijven zijn om initiatief te nemen. Soms zullen voor eenzelfde contract verschillende Belgische bedrijven met elkaar in concurrentie gaan. Om de bedrijven op weg te helpen, trekt de federale regering een prefinanciering van 277 miljoen euro uit. Bedrijven die willen meedoen aan het F35programma, zullen eerst moeten investeren, in licenties en knowhow bijvoorbeeld.
Een werkgroep met de overheidsdiensten Economie en Defensie en onder meer sectororganisatie Agoria gaat van nabij volgen of de contracten effectief worden gesloten. Maar een echte stok achter de deur is er niet als Lockheed Martin in gebreke blijft.
Tot een cijfer na de komma is verdeeld hoeveel van de economische return naar elk van de deelstaten gaat