‘Dit staat niet meer op de agenda en had er nooit op mogen staan’
Militairen in bestuur Corruptie
De voorzitter van de Europese Commissie, JEANCLAUDE JUNCKER, begraaft tijdens een bezoek aan Tunesië het idee van ‘ontschepingsplatforms’ in NoordAfrika om te beletten dat migranten naar de EU komen. (reuters) lopen maandag, verontschuldigde Jaír Bolsonaro zich voor de woorden van zijn zoon. ‘Het spreekt voor zich dat de rechterlijke macht belangrijk is. Ik heb hem al de les gespeld … Wat mij betreft, is dit een afgesloten hoofdstuk’, zei hij.
Was zijn zegezekere zoon onbezonnen of zijn z’n woorden een weerspiegeling van de ideeën die thuis worden besproken? Jaír Bolsonaro mag er zeker van zijn dat de rechters het hem niet gemakkelijk zullen maken als hij de nieuwe president wordt. Zijn voornemens om de ontbossing van het Braziliaanse regenwoud verder te zetten en uit het klimaatakkoord te stappen, zouden wel eens op een rechterlijk veto kunnen botsen.
Zelfs als we zijn vrouwonvriendelijke, homofobe en racistische uitspraken even vergeten, dan nog zijn er aanwijzingen dat het Brazilië van Bolsonaro veel mensen angst inboezemt. De presidentskandidaat is een kind van de militaire dictatuur. Hij studeerde ten tijde van de junta aan de militaire school en diende daarna achttien jaar in het leger. Vandaag praat hij met weemoed over die tijd en heeft hij aangekondigd dat hij enkele militairen in zijn regering zal opnemen. Zijn voormalige mentor, Generaal Heleno Ribeiro, mag minister van Defensie worden. Ook de posten van het ministerie van Transport en dat van Wetenschappen zijn aan oudmilitairen beloofd.
Het leger is de laatste jaren belangrijker geworden in Brazilië. Het was de vorige president, Michel Temer van de centrumrechtse Movimento Democrático Brasileiro, die als eerste weer een generaal in zijn regering opnam en opnieuw soldaten in de straten van Rio de Janeiro bracht om het geweld in te tomen.
Het geweld en de onveiligheid vormen de vruchtbare grond waarop Bolsonaro oogst. Zijn belangrijkste discours gaat over het terugbrengen van lawandorder en het spreekt voor zich dat het leger daar een cruciale rol in zal krijgen, aangezien de Braziliaanse politie voor velen een synoniem van corruptie is.
Corruptie is de tweede peiler van Bolsonaro’s succes. Of beter gezegd: zijn schone handen. Zijn tegenstanders beweren dat hij nooit corrupt is kúnnen zijn, omdat hij tot voor kort een kleine jongen was die niet dicht bij de vet potten kon geraken. Zijn schone blazoen maakt hem voor velen tot de ideale presidentskandidaat, aangezien zowat alle andere partijen verwikkeld zijn in corruptiedossiers. De rechters hebben aan het licht gebracht dat het hele politieke centrum geërodeerd is door corruptie, waardoor zo’n proper, sterk antwoord van extreemrechts aantrekkelijk wordt.
Is de jonge, Braziliaanse democratie in gevaar als Bolsonaro de nieuwe president wordt? Het centrumrechtse blad The Economist vond deze zomer van wel. In diplomatieke kringen hoor je zelfs dat hij de Braziliaanse Leon Degrelle zou zijn. Edmund Amann, professor Braziliaanse studies aan de universiteit van Leiden, is er vrij gerust op. Hij verwijst naar het interview van vorige maandag, waarin Bolsonaro beloofde dat hij de slaaf van de Grondwet zou zijn. ‘Alle aanpassingen van de Grondwet moeten door het Congres goedgekeurd worden en daar zal hij nooit voldoende steun krijgen voor ondemocratische voorstellen’, zegt Amann. Hij gelooft ook niet dat de macht van de rechters ingeperkt zal worden.
Ook het leger lijkt niet te verlangen naar een nieuwe junta. Bolsonaro is misschien populair bij de lagere militaire rangen, maar bij de generaals zou hij niet moeten aankloppen voor een militaire coup, hoor je in Braziliaanse kringen. De mislukte staatsgreep van de Spaanse generaal Tejero in 1981 staat hen nog goed voor de geest. ‘Neen, ik verwacht geen coup’, zegt professor Amann, ‘maar ik denk wel dat het leger op volkomen legitieme wijze meer macht zal krijgen in Brazilië.’
Het is volstrekt onduidelijk of Bolsonaro de Braziliaanse democratie zal uithollen. Hij wordt niet voor niets de Braziliaanse Donald Trump genoemd. Die zorgt ook elke dag voor een verrassing.
‘Ik verwacht geen coup, maar denk wel dat het leger op volkomen legitieme wijze meer macht zal krijgen’
EDMUND AMANN
Professor Braziliaanse studies, universiteit Leiden
De rechters toonden dat het hele politieke centrum geërodeerd is door corruptie, waardoor een sterk antwoord van extreemrechts aantrekkelijk wordt