Over de doden niets dan merchandising
Halloween ruimt baan voor El dia de los muertos
Het is een prachtig feest en het bestaat al drieduizend jaar. De Azteken hebben het bedacht, de Spanjaarden kregen het niet uitgeroeid toen ze Mexico veroverden. Ze hebben het wel verplaatst, naar dezelfde periode als de katholieke feestdag ter herdenking van de doden. Ongeveer nu, dus.
De Mexicanen herdenken hun doden al eeuwen op een veel minder droefgeestige manier dan wij. Ze gaan picknicken op het kerkhof, maken de graven van hun dierbare overledenen schoon en versieren ze. Ze drinken en ze dansen en ze lachen allemaal. Daarna gaan ze weer naar huis, onderweg een spoor van bloemblaadjes achterlatend zodat de geesten van de doden hen naar huis kunnen volgen. Thuis wacht die geesten een prachtig versierd schrijn, waar cadeautjes voor hen staan uitgestald, drank en hun favoriete gerechten.
Op 2 november, de laatste dag van het driedaagse feest, dansen de mensen in de straten, uitgedost in skelettenpakken of 19deeeuwse praaljurken, het gezicht kunstig beschilderd als een doodshoofd. Ze dragen schedels van papiermaché in de hand. Ze eten drie dagen lang snoepgoed:
calaveras, kleine schedeltjes van suiker goed. Terwijl wij de dood zo veel mogelijk uit onze huizen bannen, en treuren om de overledenen, nodigen de Mexicanen de doden uit om thuis mee te komen feesten. Caramba.
Lachen met de dood
El dia de los muertos is al lang geen zuiver Mexicaanse aangelegenheid meer. Via de Spaanse veroveraar vond het zijn weg naar andere CentraalAmerikaanse landen en verder naar ZuidAmerika (zelfs Brazilië) en De Filipijnen. En sinds de noordwaartse migratiestroom ook naar de VS.
Er zijn raakvlakken met Halloween (de verkleedpartijen), maar er zijn net zo goed verschillen. Halloween speelt in op onze angst voor de dood, El dia de los muertos lacht de dood in het gezicht uit en viert het leven. Dat het Mexicaanse feest toch wijdverspreid raakte in de VS, heeft vooral te maken met commercie: vijf jaar geleden al had Walmart calaveras en andere merchandising in de rekken liggen. Daar werd eerst moord en brand over geschreeuwd
(‘Cultural appropriation!’), maar intussen is El dia de los muertos ginds helemaal ingeburgerd.
Het bewijs daarvan is de Pixarfilm Coco van vorig jaar, die zich helemaal tegen de achtergrond van het Mexicaanse doden feest afspeelt. Ook Disney (eigenaar van Pixar) kreeg aanvankelijk een veeg uit de
cultural appropriationpan: in 2013 al poogde het concern de term ‘Dia de los muertos’ te registreren, met het oog op de merchandising die uit de film zou voortvloeien. Daar werd door enkele Mexicaanse cultuurprominenten zoveel stennis over geschopt dat Disney die poging staakte, en de Mexicaanse prominenten betrok bij de totstandkoming van de film.
Vloeken in de kerk
Wellicht mede dankzij het succes van
Coco heeft het Mexicaanse dodenfeest nu ook Europa bereikt. Soms nog schoorvoetend. Het BBCprogramma Strictly come
dancing pakte deze week uit met een Allerheiligenspecial. Daarin zat ook een dans die was geïnspireerd op Dia de los muertos. Op sociale media klonken de beschuldigingen over culturele toeeigening weer op.
Maar de opmars is niet te stuiten. Ook bij ons vind je de verkleedpakken en de schedels van papiermaché al in de gespecialiseerde winkels, ook bij ons wordt er op zijn Mexicaans gefeest. Woensdag kunt u in de Antwerpse Waagnatie naar het ‘Cocô Locô festival of the dead’, volgens de organisatoren een ‘Halloweenfestival geïnspi reerd op het Mexicaanse Dia de los muertos’. Vloeken in de kerk, die twee begrippen zo door elkaar haspelen, maar geen haan die ernaar zal kraaien. Hier komt men om te kijken en om gezien te worden, en zich door professionele makeupartiesten te laten omtoveren tot levend lijk.
De band met Bond
We kunnen treuren om de afstompende commercialisering van wat in oorsprong een prachtig en zinvol feest is, dat in 2008 zelfs werd uitgeroepen tot Unescowerelderfgoed. Maar de Mexicanen doen zelf lustig mee aan die commercialisering. Zo zit in de Bondfilm Spectre uit 2015 een beroemde scène waarin Bond in Mexicostad een schurk achternazit doorheen een mensenmassa die naar zo’n Dia de los muertosparade staat te kijken. Opmerkelijk detail: in Mexicostad had tot dan nooit zo’n parade plaatsgevonden. Sindsdien wel, afgelopen zaterdag lokte de optocht voor het derde jaar op rij duizenden toeristen. ‘We konden niet anders’, zei de directeur van de toeristische dienst van de stad twee jaar geleden aan de BBC. ‘Die Bondscène heeft verwachtingen gecreëerd die we wel moesten inlossen.’
Mochten ze het horen, de doden draaiden zich om in hun winkelrek.