Even de grens over, voor euthanasie
Een Franse arts wilde op regelmatige basis met terminaal zieke patiënten naar België komen, om ze euthanasie te verlenen. Juridisch kan het, maar het Comité voor BioEthiek heeft er veel vragen bij.
Een dokter uit Frankrijk contacteerde een woonzorgcentrum in het Franstalige landsdeel, om te vragen of hij er vaker terminaal zieke patiënten mocht onderbrengen, met het oog op euthanasie. In Frankrijk is euthanasie verboden en de arts dacht zo aan het verbod te ontsnappen.
Op vraag van Maxime Prévot, die tot juli 2017 minister van Volksgezondheid in de Franse Gemeenschap was, heeft het Comité voor BioEthiek zich over de kwestie gebogen. In een zogenaamd briefadvies hebben de leden van het comité de vraag nu beantwoord. ‘Tot mijn eigen verbazing is het juridisch niet onmogelijk om als arts uit een ander EUland hier euthanasie te verlenen’, zegt psychiater Paul Cosyns, woordvoerder van het Comité. ‘Buitenlandse artsen mogen occasionele medische handelingen stellen in ons land. De wet steekt daar geen stokje voor, ook al kan de arts voor diezelfde handeling in zijn eigen land vervolgd worden.’
Maar het is niet omdat het wettelijk kan, dat er geen ethische vragen bij te stellen zijn. ‘We willen absoluut vermijden dat er een soort euthanasietoerisme ontstaat’, zegt Cosyns. ‘Daar steven je toch op af als je toelaat dat Franse artsen een kamer af huren met het oog op euthanasie. Daar willen we de deur niet voor openzetten. Je zou je zelfs kunnen afvragen of een buitenlandse arts onze wetten goed genoeg kent en of zijn patiënten wel voldoende rechtswaarborgen genieten.’
Cosyns zegt ook: ‘De nationaliteit van de patiënt doet niets ter zake: buitenlandse patiënten die in ons land wonen, en een duurzame relatie met een arts van bij ons hebben opgebouwd, kunnen euthanasie krijgen als dit binnen onze wet past.’
‘Los het op, Frankrijk’
Uit het jongste verslag van de federale euthanasiecommissie blijkt dat in 2016 en 2017 minstens 23 buitenlandse patiënten in België euthanasie kregen. Onder hen de Franse schrijfster Anne Bert. Het kunnen er ook meer zijn, zegt voorzitter Wim Distelmans, want: ‘Een arts die euthanasie verleent, is niet verplicht
‘We willen absoluut vermijden dat er een soort euthanasietoerisme ontstaat’
om de nationaliteit van de patiënt op het formulier te vermelden.’
Ook Distelmans ziet niet graag euthanasietoerisme ontstaan, al is het risico daarop niet zo groot, denkt hij: ‘Tot nu toe ging het om Franse patienten die bij Belgische artsen aankloppen en dan vereist de wet dat ze nog een artspatiëntrelatie kunnen opbouwen. Er moet daar nog tijd voor zijn. Het gaat dus meestal om mensen met een neurologische aandoening of een onbehandelbare en gevorderde kanker, die niet tot het bittere einde willen gaan.’
‘Dat is niet vergelijkbaar met een Franse arts die eventjes over de grens hopt om iets te doen wat hij in zijn land niet mag. Misschien niet onwettelijk bij ons, maar wij zouden liever zien dat Frankrijk zijn eigen probleem oplost’, zegt Distelmans ook.
PAUL COSYNS Woordvoerder Comité voor BioEthiek
De 59jarige Anne Bert bevond zich meer dan 700 kilometer van huis, toen ze op 2 oktober 2017 voor altijd haar ogen sloot. Ze kreeg euthanasie in ons land. Twee jaar eerder had ze gehoord dat ze aan ALS leed: een neurologische aandoening die de spieren verlamt. Ze wilde zelf kunnen beslissen wanneer het genoeg was.
‘De ziekte evolueerde snel, dus mijn moeder maakte zich zorgen: als ze haar armen niet meer zou kunnen gebruiken, zou ze ook zelf geen dodelijk medicijn meer kunnen drinken’, zegt haar dochter Roxane Guichard (33).
Bij leven pleitte ze in Frankrijk voor het recht op euthanasie, ook al verafschuwde ze het dat ze zich daarbij in haar aftakelende conditie moest laten zien. Ze schreef een brief naar de presidentskandidaten: ‘Waarom houdt onze vrijheid op als we het ziekenhuis binnengaan?’ En ook: ‘Het breekt mijn hart dat ik hiervoor naar België moet.’
In het boek Mijn allerlaatste zomer (uitgegeven bij Lannoo) schreef Bert haar gedachten daarover neer. Guichard: ‘Het is vooral een ode aan het leven, want mijn moeder hield van de natuur, van de zee, van wandelingen langs de kust, van het goede leven. Maar het draagt ook een ondertoon van boosheid en revolte.’
Smokkelaars
Ondanks alle aandacht die de schrijfster in eigen land opwekte, blijft euthanasie in Frankrijk verboden. ‘Zelfs uit peilingen door de katholieke krant La Croix blijkt dat een ruime meerderheid van de lezers voorstander is. Maar het beleid volgt niet. President Macron heeft nog nooit gezegd dat hij de wet wil wijzigen’, zegt Guichard.
Veel Franse patiënten contacteren haar nu, om te vragen waar in België ze euthanasie kunnen krijgen. ‘Wij hebben de artsen beloofd om de plaats niet te noemen’, zegt de dochter. ‘Het was op een palliatieve afdeling in een algemeen ziekenhuis. Mijn moeder had ooit twee jaar in die Belgische stad gewoond. De artsen hebben geaarzeld, maar om die reden, omdat ze een band had met de stad, hebben ze het toch willen doen.’
‘De route naar België was niet gemakkelijk, de deur stond niet wijd open. Ik begrijp heel goed dat uw land daarvoor niet de hele wereld kan ontvangen. Het Frankrijk dat met de oplossing moet komen.’
Anne Bert was haar Belgische artsen erg dankbaar. Ze noemt hen in haar boek ‘smokkelaars’, die haar de hand reikten en ‘haar ziel hebben gered’ op het moment dat haar lichaam haar compleet in de steek liet. Ze noemt hen ook ‘strikt’, ‘veeleisend’ en ‘voorzichtig’.
‘Waarom houdt onze vrijheid op als we het ziekenhuis binnengaan?’
ANNE BERT Franse schrijfster