Gezocht: nieuwe Europese leidersfiguur
Het politieke afscheid van Angela Merkel maakt de onzekerheid binnen de Europese Unie nog groter dan ze al is. Wie neemt haar rol over?
De Brexit, de dreiging van een confrontatie met Italië over de begroting, migratie en asiel, de meerjarenbegroting … Over niets lijken de 28, weldra 27, lidstaten van de Europese Unie het nog eens te raken. Met Europese verkiezingen in het vooruitzicht zal het de komende maanden niet eenvoudiger worden om oplossingen te vinden voor al die hete hangijzers.
Angela Merkel kon nauwelijks een slechter moment kiezen om haar vertrek aan te kondigen. Met dertien jaar kanselierschap op de teller, is zij met grote voorsprong de langst dienstdoende regeringsleider van de Europese club. Dat maakte, samen met het gewicht dat de grootste en rijkste lidstaat sowieso al heeft, van haar ook de onbetwiste leider. Zij nam het voortouw in de financiële en de eurocrisis, zij pakte Vladimir Poetin aan over de Oekraïnecrisis. Ook al was lang niet iedereen het eens met haar aanpak, het leverde haar wel veel respect op.
Maar dat respect was al lang voor maandag tanende. Het begon met haar – met niemand overlegde – Willkommenskultur tegenover de massale vluchtelingenstroom in 2015. Met haar open beleid joeg ze niet alleen een deel van de eigen bevolking, maar ook andere EUlidstaten tegen zich in het harnas. Over migratie kreeg ze de daaropvolgende jaren de EU nooit op één lijn. In 2016 kon ze de omstreden vluchtelingendeal met Turkije nog redelijk snel door drukken. Maar toen in juni van dit jaar haar eigen minister van Binnenlandse Zaken, Horst Seehofer, dreigde de Duitse grenzen te sluiten, moest ze de steun van de Franse president Emmanuel Macron voor een nieuw Europees asielakkoord bijna kopen. In ruil stemde ze in met onder meer een gemeenschappelijk budget voor de eurozone. Een toegeving die op grote weerstand stuitte in Duitsland. Heel dat akkoord bleef tot nog toe grotendeels dode letter.
‘AKK’ of Merz
Merkels federale verkiezingsnederlaag in 2017 en de daarop volgende moeizame regeringsvorming kostten haar op Europees vlak nog meer pluimen. Haar kelde rende populariteit in eigen land en het voortdurende geruzie met haar ‘coalitiegenoot’ Seehofer tastten haar gezag verder aan. Er werd en wordt op de Europese toppen veel minder naar haar geluisterd dan vroeger, valt in EUkringen te horen.
Merkel stapt nu op als partijleider van de CDU, maar wil haar termijn als kanselier – nog drie jaar – uitdoen. Of ze 2021 zal halen, zal onder meer afhangen van wie haar opvolgt aan het hoofd van de partij, en normaliter daarna als nieuwe kanselierskandidaat. Wordt het Annegret KrampKarrenbauer (AKK) die Merkels (onuitgesproken) voorkeur geniet en die grotendeels op haar lijn zit? Of haalt haar grootste tegenstander Friedrich Merz het, die ze zelf ooit wegwerkte als fractievoorzitter in de Bundestag? In het eerste geval kan een tandem nog werken. In het tweede zal Merkel waarschijnlijk geen lang leven meer beschoren zijn aan de Europese onderhandelingstafels.
Macron
Niet duidelijk is wie haar rol als leidersfiguur in de EU kan overnemen. Emmanuel Macron heeft zeker die ambitie. Zijn aantreden als president deed de motor van de FransDuitse as in Europa weer even aanslaan. Maar Macron zelf is te nieuw en te jong om alleen de voortrekkersrol te spelen. Net als Merkel kampt hij in eigen land bovendien met dalende populariteitscijfers en problemen binnen zijn regering. Hij heeft bovendien heel wat minder affiniteit met de landen uit Oost en CentraalEuropa dan de in de DDR opgegroeide Merkel. Zij kon daardoor bemiddelen tussen het westen en het oosten in de EU. Als die brug wegvalt, dreigen de twee blokken nog verder uit elkaar te drijven.
Macron is te nieuw en te jong
om alleen de voortrekkersrol te spelen. Bovendien heeft hij
minder affiniteit met de landen uit Oost- en CentraalEuropa dan Merkel