Het verglijden van de tijd op het toneel
Ze voegen kleur en levenswijsheid toe aan een voorstelling, het gegroefde patina van de ervaringskunstenaar. En toch blijven oudere acteurs en actrices een uitzondering op het podium.
Voor Bekannte Gefühle, gemischte Gesichter van Christophe Marthaler duikt het ensemble op uit de kelder. Acteurs, weggezet als museumstukken uit een onmodieuze tijd, worden door een suppoost op transportkarretjes aangevoerd. Ze zijn in folie verpakt, of laten zich bevrijden uit een houten kist. In een kale museumzaal nemen ze hun plaats in.
In de voorstelling van de Zwitserse regisseur, die De Singel naar ons land haalt, staan alleen oudere acteurs op de scène. Sommigen behoren tot de vaste ploeg van zijn ensemble en speelden al mee in Murx den Europaer in de jaren 90. De nieuwe voorstelling is daar een echo van. Ze gaat over herinneren en afscheid nemen, over het patina van wat overblijft. En over waardig ouder worden op het podium (zie recensie hiernaast).
Een vergelijkbaar statement maakte de choreografe Pina Bausch, maar dan met nietprofessionele acteurs. Het begon met een droom: haar dansers, oud geworden, speelden nog altijd hetzelfde stuk. Ze wachtte niet zo lang. Kontakthof, mit Damen und Herren ab 65 bracht 25 bejaarde performers samen in het decor van een afgeleefde balzaal, rond schlagers, toenaderingen, herinneringen aan de eerste danslessen. Kontakthof voerde al in de oorspronkelijke versie de bittere strijd op tussen de seksen. De seniorenversie voegde daar nog een laag aan toe, ergens tussen humor en nostalgie. De oudere dansers brachten een heel leven mee op scène. Ze toonden het doorgroefde gelaat van fraaie en minder fraaie ervaringen. ‘Ouderdom is hier Bausch’ verjongingsbron’, zo schreef een commentator.
‘Geef nooit op!’
In het Duitse theater was Bernard Minetti lang de ouderdomsdeken. Op zijn 91ste speelde hij nog in Arturo Ui van Brecht. Faust, Lear en Krapp waren zijn lievelingsrollen, Thomas Bernhardt schreef voor hem een monoloog over een cynische, wereldvreemde mopperaar. Minetti was een overlever pur sang – hij had in de nazijaren nog meegespeeld in het Pruisisch Staatstheater.
Ook bij ons torsen acteurs ge schiedenis mee als ze het podium opstappen. Als het lukt, blijven ze graag doorspelen in tvreeksen, films en theaterstukken. Omdat rust roest. En omdat een acteurspensioen nu eenmaal geen vetpot is. ‘Ik heb nog niks leuks aan de ouderdom kunnen ontdekken,’ zei Jan Decleir daarover in Humo. ‘Maar ik ben van de school van Jan Mulder: 200 jaar worden, in goede conditie.’ Decleir (72) speelt net als Viviane Demuynck (72) mee in de nieuwe film van Stijn Coninx en staat deze maand op de planken in Risjaar drei.
Ook die andere theaterdiva, Chris Lomme (79), is aan een tourneetje bezig met Adela & Helena, een vrije productie met Katelijne Verbeke en Simone Milsdochter. ‘Een vertelling over statenloze mensen die moed geeft’, zegt ze. ‘Ze leert mij: geef nooit op!’
Lomme, met een theatercarrière van bijna zestig jaar, noemt zich in haar nadagen graag een vrijbuiter. ‘Ik bezit een goede stem en live charisma. Het publiek houdt van mij. Ik heb het in mijn nieren, zeg ik altijd. Van hang naar bevestiging of applausverslaving heb ik geen last. Wat mij drijft zijn passie en nieuwsgierigheid.’
Beschermd statuut
Zoals oude wijn is ze gerijpt, vindt ze. ‘Wie mij vraagt naar de lasten van de oude dag, kat ik af. Over ouderdom wordt zo meewarig gedaan. Elk leven dat ik speel op de scène is deel van mijzelf, heel mijn intensiteit zit erin. Ik denk dan aan wat ik heb kunnen bijdragen aan de maatschappij en aan de woorden van Benno Barnard: “Chris Lomme? Die is van 1302”.’
Ook regisseur Luk Perceval werkt geregeld met oudere acteurs. Zoals in zijn bewerking van Die Blechtrommel, waar de trommelaar Oskar Matzerath een oud kind geworden was. ‘De frêle en breekbare uitstraling van Barbara Nüsse, haar kracht en eigenheid: ze bracht een hele biografie mee. Günter Grass vond dat het klopte.’
In het Duitse repertoiretoneel blijven oudere acteurs en actrices vaak verbonden aan vaste ensembles. In het Russische theater hebben oude acteurs zelfs een beschermd statuut. ‘Maar kijk naar wat er bij ons met Julien Schoenaerts
‘Over ouderdom wordt zo meewarig gedaan. Elk leven dat ik speel op de scène is deel van mijzelf, heel mijn intensiteit zit erin’
CHRIS LOMME 79 jaar
gebeurde: onze grootste acteur van de vorige eeuw leefde van het OCMW. En vergeet de vele vergeten, zieke acteurs niet.’
Luk Perceval ziet er de kiemen van een sociaal probleem in. ‘Er is een hang naar jong, hip en vrolijk’, zegt hij. ‘Onze samenleving leeft het liefst in een eeuwige jeugd. Terwijl we met zijn allen steeds ouder worden. De goudwaarde van ouderdom: we zien ze over het hoofd.’
Kwetsbaarheid
De keerzijde van een oudere cast, maar eigenlijk van alle live kunst, is de kwetsbaarheid. Door een ernstige aandoening moet een van de sleutelfiguren uit
Bekannte gefühle, gemischte Gesichter
– niet eens de oudste onder de acteurs – forfait geven voor de reeks in Antwerpen. In de lente van 2019 zijn nieuwe speeldata gepland.