De fascistische truc van Donald Trump
De Amerikaanse president gebruikt het fascistische idee van ‘wij tegen hen’, schrijft TIMOTHY SNYDER. Hij fileert het samenzweringsdenken van Trump.
De rode draad in Trumps beleid is totale onverantwoordelijkheid, een aanspraak op onschuld vanuit een machtspositie – wat toevallig een oude fascistische truc is. Zoals we in de reacties van de president op het extreemrechtse terrorisme zien, eist hij altijd de slachtofferrol voor zichzelf op en wijst hij de echte slachtoffers als schuldigen aan. En zoals we in de motivaties van de terroristen zelf zien, en in de lange geschiedenis van het fascisme, kan dat moorddadige gevolgen hebben.
De nazi’s eisten een monopolie van het slachtofferschap op. Mein Kampf bevat een lange klaagzang over hoe Joden en andere nietDuitsers Hitlers leven als jongeman in de Habsburgse monarchie vergalden. Toen zijn SA’ers in de vroege jaren 1930 hun tegenstanders te lijf gingen en zelf klappen kregen, schreeuwden ze moord en brand. Het Horst Wessellied, dat over één enkele gedode nazi gaat, lag op de lippen van Duitsers die miljoenen mensen hebben gedood. De nazi’s zagen de Tweede Wereldoorlog als een vorm van zelfverdediging tegen het ‘wereldwijde Jodendom’.
Het idee dat de machtigen moeten worden beschermd, ontstond in een omgeving die aan de Verenigde Staten van nu doet denken. De Habsburgse monarchie van Hitlers jeugd was een multinationaal land met democratische instellingen en een vrije pers. Sommige Duitsers – leden van de dominante nationaliteit – voelden zich bedreigd omdat anderen konden stemmen en publiceren. Hitler was een extreem voorbeeld van die houding. Vandaag voelen sommige blanke Amerikanen zich op dezelfde manier bedreigd door de aanwezigheid van anderen in instellingen die zij als hun eigendom beschouwen. Vier van de doelwitten van bommenmaker Cesar Sayoc (DS 27 oktober) waren vrouwen, vijf waren zwarten, twee Joden. Net zoals (sommige) Duitsers het echte nationale probleem van de Habsburgse monarchie waren, zijn vandaag (sommige) blanke Amerikanen het enige echte gevaar voor hun eigen republiek.
Superieur versus inferieur
Hitler formuleerde zijn versie van totale onverantwoordelijkheid na de catastrofe van de Eerste Wereldoorlog, die de Habsburgse monarchie verwoestte. Hij bedacht voor die ramp een verklaring die het ego spaarde van de Duitse nationalisten die de oorlog hadden gesteund. De wereld is een strijd tussen superieure en inferieure rassen, zei Hitler. De nederlaag van de superieure Duitsers kon alleen worden verklaard door een onzichtbare macht die achter de zichtbare feiten aan het werk was: het wereldwijde Jodendom.
Volgens Hitler verspreidden de Joden ideeën, zoals dat van de rechten van het individu, die de mensen deden afdwalen van hun natuurlijke bloeddorst. Het idee dat de Joden verantwoordelijk zijn voor de burgerrechten of de bescherming van immigranten – wat blijkbaar de motivatie was voor het bloedbad in de synagoge in Pittsburgh – is een voorbeeld van die hitleriaanse denktrant. Als de Joden verantwoordelijk zijn voor de rechten, is het hun schuld dat mensen van buiten de dominante groep op die rechten een beroep doen. Hitler zag slechts één oplossing: de Joden moesten van de planeet verdwijnen. De dader van de moorden in Pittsburgh (‘alle Joden moeten dood’) heeft dat zo te zien ook gedacht.
Het samenzweringsdenken van de nazi’s is aantrekkelijk omdat het de aanvallers in staat stelt zich slachtoffers te voelen. Maar het heeft een zwakke plek: de wereld is vol feiten. Vandaar Hitlers afkeer van de journalistiek. In het Duitsland van
Trump speelt de vermoorde onschuld. Hij ontkent de verantwoordelijkheid voor zijn woorden en daden
de vroege jaren 1930 was de pers verzwakt door de financiële crisis. Hitler en andere nazi’s gebruikten het concept Lügenpresse (‘fake news’) om de resterende journalisten aan te vallen die de feiten trachtten te rapporteren. Vandaag heeft extreemrechts in Duitsland en Oostenrijk het opnieuw over de Lügenpresse, gedeeltelijk omdat de Amerikaanse president dat idee respectabel heeft gemaakt. Extreemrechts in Duitsland en Oostenrijk weet heel goed dat ‘fake news’ Amerikaans Engels is voor Lügenpresse.
In de Verenigde Staten van vandaag had de pers al om soortgelijke redenen problemen, nog vóór Trump begon te beweren dat journalisten die de feiten melden, leugenaars en vijanden zijn. De president ontkent zijn verantwoordelijkheid wanneer mensen hem op zijn woord geloven en zich laten inspireren door het sa menzweringsdenken dat hij verspreidt. Trump geeft de pers de schuld als er geprobeerd wordt om leden van de pers te vermoorden. Zoals altijd grijpt hij de gelegenheid aan om zichzelf als slachtoffer voor te stellen. Feiten kwetsen zijn gevoelens.
Narcistische strategie
Trump en sommige van zijn aanhangers voeren een narcistische afschrikkingsstrategie: als jullie op onze schatplichtigheid aan het fascisme wijzen, gaan wij nog harder huilen. Zo kan Trump zijn discours op het fascistische idee van ‘wij tegen hen’ baseren, tijdens meetings fascistische spreekkoren leiden, zijn aanhangers aanmoedigen om geweld te gebruiken, een politicus ophemelen omdat hij een journalist heeft aangevallen, laten verstaan dat Hillary Clinton het verdient om vermoord te worden, denigrerend doen over de intelligentie van AfroAmerikanen, migratie gelijkstellen met criminaliteit, een antisemitische advertentie publiceren, het naziconcept van de Joden als ‘globalisten’ verspreiden en het antisemitische idee verdedigen dat de Joodse financier George Soros achter de politieke oppositie zit. En als iemand hem daarop wijst, spelen hij en zijn volgelingen de vermoorde onschuld.
Trump is geen fascist, maar alleen omdat hij dat letterlijk niet is. Hij neemt een fascistische pose aan en spreekt daarna gladde zalvende taal en ontkent de verantwoordelijkheid voor zijn woorden en zijn daden. Maar omdat totale onverantwoordelijkheid juist een centraal onderdeel van de fascistische traditie is, geven we hem misschien best de eer die hem toekomt.