Vervuilde stadslucht? Verf en zon lossen het wel op

De resultaten van Curieuzeneuzen, het burgeronderzoek van onder meer De Standaard, spraken boekdelen: ongeveer 150.000 Vlamingen wonen in een gebied waar de luchtvervuiling uittorent boven de norm van de Wereldgezondheidsorganisatie. Die verscherpt bovendien tegen 2020, en dan zullen dat 813.000 Vlamingen worden.

Te velde valt de luchtkwaliteit nog goed mee, maar de kaarten van onze steden kleuren rood, vooral in zogeheten street canyons. Dat zijn smalle binnenstedelijke wegen met aan weerszijde een ononderbroken rij hoge gebouwen, hoger dan de breedte van de straat. Daar ligt de luchtkwaliteit ver onder de Europese norm. In Vlaanderen heeft Aalst de meeste street canyons, gevolgd door Brugge, Antwerpen en Gent.

Likje slimme verf

Tijd voor verandering, vonden ook onderzoekers aan de Universiteit Antwerpen. Een interdisciplinair team werkt er de komende vier jaar aan onderzoek dat de luchtkwaliteit in de stad moet verbeteren.

Dat zou onder meer kunnen door gevels te beschilderen met een speciale verf. Fotokatalyserende verf, om precies zijn. Die bevat kristallen van titaniumdioxide. Als de kristallen in contact komen met zonlicht, krijgen ze energie en worden ze actief. Hun chemische structuur verandert, waardoor schadelijke stoffen in vervuilde lucht aan de kristallen plakken. De kristallen zetten ze om naar onschadelijke stoffen en stoten ze weer af. Dat afbraakproces krijgt in principe gewoon een duwtje in de rug en gebeurt vanzelf ook, maar veel trager. Na zonsondergang veranderen de kristallen langzaam weer in hun oorspronkelijke staat, klaar om bij zonsopgang opnieuw in actie te schieten.

‘De kristallen verliezen hun werking amper’, zegt Tom Tytgat, Deze muurschildering van de Italiaanse kunstenaar Federico Massa gebruikt een bijzondere verf die luchtzuiverende kristallen bevat.

ingenieur en onderzoeker aan de Universiteit Antwerpen. ‘Je zal waarschijnlijk eerder opnieuw moeten verven dan dat de ze niet meer efficiënt zijn’.

Technologisch vooruitstrevend, maar toch moeten we niet meteen de hele stad in de verf zetten. De gevelbedekking werkt enkel waar er voldoende zon is. Dat kwam aan het licht toen de verf in een tunnel werd aangebracht. ‘Kleur is ook een struikelblok’, zegt Tytgat. ‘Verf wordt vaak met organische kleurstoffen op kleur gebracht, maar titaniumdioxide breekt organische stoffen net af, dus die verven verbleken snel en zijn niet duurzaam. Onderzoek buigt zich nu over de stabiliteit van gekleurde verf. Witte verf is al vrij stabiel, maar misschien willen we niet alles wit verven. Door de kristallen toe te voegen, wordt de verf ook iets duurder. In onze studie onderzoeken we dus welke plaatsen in het bijzonder interessant zijn voor een likje slimme verf.’

Creatief met torens

Maar met verf alleen zullen we het niet redden. Spelen met bomen, pleintjes en de hoogte van

gebouwen moet vervuilde lucht beter afvoeren. En ook dat maakt deel uit van de onderzoeksopzet.

‘Het is een kwestie van straten slim te ventileren’, zegt Maarten Van Acker, stedenbouwkundige en betrokken onderzoeker aan de Universiteit Antwerpen. ‘In onze studie gaan we een street canyon in 3Dcomputermodellen gieten. Zo kunnen we testen welke aanpassingen verluchtend werken. Als er windafwaarts hoger wordt gebouwd dan windopwaarts, bijvoorbeeld, wordt de wind door de straat geleid. Buurtpleintjes zorgen voor turbulentie. Bomen kunnen ook helpen, maar eerder

onderzoek toont aan dat die niet om het even waar mogen staan. Een dik bladerdak versterkt bijvoorbeeld het street canyoneffect, want dan kan vervuilde lucht nog slechter ontsnappen.’

In buitenlandse grootsteden staan ze hier al verder mee. In Hongkong, bijvoorbeeld, poten ze wolkenkrabbers neer op strategische plaatsen. Als de wind daartegen botst, waait hij vervolgens neerwaarts, recht de straten in. Zo wordt vuile lucht afgevoerd, en bovendien verkoelt het. ‘In sommige steden moeten nieuwe straten zelfs verplicht in de overheersende windrichting liggen, om ventilatie tot in het hart van de stad te krijgen’, zegt van Acker.

Onderbouwde steden

Slimme verf en slimme stadsplanning, het klinkt veelbelovend. Maar de combinatie is nog doeltreffender. Door straten slim in te richten, kan vervuilde lucht in het juiste tempo over gevels met een zuiverende bedekking waaien. Als het van de onderzoekers afhangt, maakt dat straks deel uit van wetenschappelijk onderbouwde stadsplanning. Wordt vervolgd.

Met verf alleen zullen we het niet redden. Spelen met bomen, pleintjes en de hoogte van gebouwen moet vervuilde lucht beter afvoeren