WETENSCHAPPERS KRIJGEN TIJDSCHRIFT VOOR CONTROVERSIËLE IDEEËN

Volgend jaar zou de eerste editie verschijnen van een tijdschrift waarin wetenschappers controversieel onderzoek publiceren. Dat mag anoniem.

Van het Amerikaanse Congres, dat haar verweet de executie van kinderen te promoten, tot doodsbedreigingen uit alle hoeken van de wereld. Toen onderzoekster Francesca Minerva – die nu verbonden is aan de UGent – zeven jaar geleden een artikel schreef met een aantal argumenten voor postnatale abortus in een gezaghebbend wetenschappelijk tijdschrift, kwam ze in een storm terecht waar ze nog altijd niet van bekomen is. ‘Ik besefte toen dat dit soort aandacht verlammend kan werken voor onderzoekers.’

Daarom stelt ze nu een oplossing voor: The Journal of Controversial Ideas. Met dit wetenschappelijke tijdschrift voor controversiële ideeën hoopt ze een vrijplaats te zijn voor academisch onderzoek dat als aangebrand of beledigend ervaren kan worden. Volgend jaar zou de eerste editie moeten verschijnen. Onder anderen de gereputeerde filosofen Peter Singer (Princeton) en Jeff McMahan (Cambridge) zetten er hun schouders onder. De Gentse filosoof Johan Braeckman heeft toegezegd om advies te geven. Een overeenkomst met een uitgever is nog niet getekend.

Auteurs kunnen in dit nieuwe tijdschrift ervoor kiezen om een anonieme bijdrage te leveren. Iets wat ongebruikelijk is in de academische wereld, maar zo willen Minerva en de andere bezielers voorkomen dat een onderzoeker zichzelf zou censureren. ‘Als iemand bang is om een bepaalde bijdrage te leveren, is dat niet gezond voor de wetenschap’, zegt Minerva. ‘De wetenschap boekt maar vooruitgang door de vrije discussie over ideeën, door die te onderzoeken en te bekritiseren op een inhoudelijke manier. De focus moet op het idee liggen, niet op de persoon.’

Door de anonimiteit te garanderen zouden bijvoorbeeld onderzoekers die hun promotor niet willen dwarszitten, vrezen voor het verdere verloop van hun carrière of huiveren voor onwelwillende machthebbers en een vilein publiek debat, toch hun gang kunnen gaan. Mogelijk zou die anonimiteit later – in onderling overleg – wel opgeheven kunnen worden.

Racisme noch seksisme

Inzendingen uit alle mogelijke disciplines zijn welkom, zolang de academische kwaliteit maar hoog genoeg is. ‘Om een of andere reden bestaat het idee dat wij artikels zullen publiceren die racisme of seksisme zullen promoten. Dat is niet zo, daar zijn geen argumenten voor’, zegt de onderzoekster.

Wat wel kan, is een goed uitgewerkte verdediging van het kolonialisme. Ook over transracialisme – personen die zich niet identificeren met hun biologische etniciteit – hebben de initiatiefnemers al laten vallen dat goed gefundeerde bijdrages een plaats kunnen krijgen, mits ze de kwaliteitstoets doorstaan. Niet toevallig kwamen twee papers hierover onlangs onder vuur te liggen. ‘Wat controversieel is, hangt erg van land tot land af. Euthanasie is bijvoorbeeld een onderwerp waar makkelijk over te discussiëren valt in België, in andere landen is dat minder het geval’, aldus Minerva.

‘De wetenschap boekt maar vooruitgang door de vrije discussie over ideeën, door die te onderzoeken en te bekritiseren op een inhoudelijke manier’

FRANCESCA MINERVA Bioethicus UGent

In de VS en GrootBrittannië kwam er al kritiek op het initiatief van de academica. Het verwijt viel onder meer dat anonieme auteurs zich onttrekken aan feedback en kritiek, en bijgevolg ook aan hun verantwoordelijkheid als academicus. Dat een dergelijk tijdschrift alleen maar de polarisering in de hand werkt. Dat het een instrument zou zijn voor geprivilegieerde academici om reactionaire visies in de markt te zetten. Minerva benadrukt dat er geen politieke agenda achter zit. ‘De academische vrijheid primeert.’

Politieke correctheid

Filosoof Johan Braeckman, die zijdelings aan het tijdschrift verbonden is, merkt een zekere politieke correctheid op in de academische wereld. Die maakt dat niet ieder onderwerp even makkelijk ter sprake komt.

‘Men moet zaken kunnen vertellen die niet populair zijn of indruisen tegen de consensus van de wetenschap. Dit tijdschrift moet een soort van vrijhaven zijn voor ideeën die elders moeilijk aan bod komen.’

Anoniem wil niet zeggen dat iedereen om het even wat mag publiceren, zegt Braeckman. ‘Alle artikelen zullen door een reviewproces gaan.’

Of Minerva vandaag haar onderzoek over postnatale abortus in het Tijdschrift van Controversiële Ideeën zou publiceren? ‘Als ik de reacties die ik heb gekregen, verwacht had, wellicht wel ja.’

‘Dit tijdschrift moet een soort van vrijhaven zijn voor ideeën die elders moeilijk aan bod komen’

JOHAN BRAECKMAN Filosoof UGent