De wondere wereld van Andrej Babis
Ontvoerde Tsjechische premier zijn eigen zoon?
Het zijn nogal grofkorrelige beelden waarmee de journalisten van de tvzender Seznam Zpravy begin vorige week de Tsjechische republiek op stelten zetten. Ze zijn dan ook met een verborgen camera gefilmd in een slecht verlichte gang van een gebouw in Genève. De man die ze interviewen, verwacht hen duidelijk niet, maar beantwoordt hun vragen wel. Hij vertelt dat hij twee jaar geleden ontvoerd werd uit de Tsjechische republiek, op vraag van zijn eigen vader. Vervolgens werd hij via Moskou naar de Krim gebracht. Daar kon hij ontsnappen, waarna hij via een Slovaakse tussenstop onderdak vond in het Zwitsers appartement van zijn moeder.
De 35jarige geïnterviewde heet Andrej Babis, een naam die hij deelt met zijn vader. En die vader is, sinds bijna één jaar, de premier van de Tsjechische republiek. Het verklaart meteen waarom de Praagse politiek nu al een week over niets anders praat. Door zijn zoon te laten verdwijnen, wilde Babis senior – aldus Babis junior – vermijden dat hij verhoord zou worden in een geruchtmakende fraudezaak. Iets wat de premier zelf meteen met klem ontkende. Op zijn Facebookpagina liet die weten dat de beschuldigingen nergens op gestoeld zijn. Zijn zoon zou al drie jaar aan schizofrenie lijden.
‘Ooievaarsnest’
Centraal in de hele affaire staat het ‘Ooievaarsnest’, een luxueus hotel en congrescentrum ten zuiden van Praag. Het werd in 2007 met Europees geld gefinancierd. Ongeveer 2 miljoen euro kwam uit een subsidiepot waarmee kleine en middelgrote ondernemingen ondersteund worden. Daar wringt het schoentje. Eigenlijk behoort het Ooievaarsnest toe aan Agrofert, de reusachtige holding van Babis senior. Hij is immers ook ondernemer, volgens het Amerikaanse blad Forbes zelfs de op een na rijkste man van Tsjechië. Hij had dus geen recht op die subsidies.
Al jaren wordt Andrej Babis beschuldigd van fraude. Dat hinderde hem niet om Tsjechisch premier te worden. Maar nu begint het toch te spannen. Zijn zoon werd – naar eigen zeggen – ontvoerd, om te vermijden dat hij verhoord zou worden. En dat op vraag van zijn vader.
Toen het Ooievaarsnest werd gebouwd, wist Babis senior daar een mouw aan te passen. Het project werd ondergebracht bij een paar kleinere bedrijfjes die op naam van zijn twee kinderen en zijn tweede vrouw werden gezet. Eind vorig jaar kwam het Europese antifraudeorgaan Olaf in een rapport tot de conclusie dat er sprake was ‘onregelmatigheden’. Ook de Tsjechische gerechtelijke instanties beten zich in de zaak vast. Begin dit jaar werd Babis’ parlementaire onschendbaarheid opgeheven. Hij is ook in beschuldiging gesteld, net als zijn zoon.
Maar toen justitie Babis junior twee jaar geleden over de zaak aan de tand wilde voelen, lukte dat niet. Er lag een doktersattest klaar waarin stond dat hij, om psychologische redenen, niet verhoord kon worden. Dat lijkt de versie van Babis senior te ondersteunen, ware het niet dat het attest was geschreven door een vrouw die in het verleden voor Agrofert werkte. Volgens Babis junior werd hem in die dagen door de omgeving van zijn vader aangeraden om zich te laten opnemen in een psychiatrische instelling of om eventjes ‘op vakantie’ te gaan. Daarop zou hij door een chauffeur van Agrofert, toevallig ook de man van die dokter, naar de Krim zijn afgevoerd.
In Tsjechië wist niemand tot vorige week waar hij de laatste twee jaar verbleef. Tot hij dus plots opdook op de nationale televisie. Zonder dat het duidelijk is of hij de waarheid spreekt. Waar en hoelang hij op de Krim verbleef, zei Babis junior voorlopig niet. Dit is, om een understatement te ge bruiken, een schimmige affaire.
Sowieso doet de zaak de geloofwaardigheid van zijn vader weinig deugd. Die was al beperkt. Eind vorig jaar won diens liberaalpopulistische ‘Ano’ overtuigend de verkiezingen. Dat het vervolgens maanden duurde voor Babis een coalitie op de been kreeg, had alles te maken met de lange reeks corruptiebeschuldigingen aan zijn adres. Uiteindelijk slaagde de premier erin een minderheidskabinet te vormen met de sociaaldemocraten. Maar daarvoor was ook de steun nodig van de communisten, die in Tsjechië nog echte stalinisten zijn.
Geheime dienst
Dat Andrej Babis een omstreden figuur is, heeft ook met zijn verleden vóór 1989 te maken. De 64jarige ondernemer werd geboren in het Slovaakse Bratislava en kwam pas na de Fluwelen Revolutie in Praag wonen. Hij zou in de jaren tachtig, volgens hardnekkige geruchten, actief zijn geweest bij de communistische geheime dienst. Hij werd in de jaren negentig, zoals veel OostEuropese oligarchen, in korte tijd ontzettend rijk. Zijn vermogen wordt ondertussen geschat op 4 tot 5 miljard euro. Die rijkdom zou, ook in de beginjaren, niet altijd op volstrekt koosjere wijze vergaard zijn.
Toch besliste net die man in 2011 dat hij komaf zou maken met de corruptie in de Tsjechische republiek. Hij zou, kondigde hij aan, het land gaan leiden als een onderneming. Sterker nog, daar hadden heel wat Tsjechen oren naar. Babis pakte het sluw aan. Nadat hij Ano had opgericht, kocht hij twee toonaangevende kranten en het drukst beluisterde radiostation van Tsjechië op. In 2014 werd hij minister van Financiën. Hij zou er toen volgens zijn critici heel wat wetten hebben doorgeduwd die vooral zijn eigen holding ten goede kwamen. En hij moest uiteindelijk, in het voorjaar van 2017, ontslag nemen wegens aanhoudende fraudeaantijgingen.
Praags straatprotest
Al die kritiek stak de jongste dagen weer de kop op. Afgelopen zaterdag mondde een demonstratie in Praag, ter gelegenheid van de 29ste verjaardag van de Fluwelen Revolutie, uit in een groot protest tegen de premier. Ongeveer 20.000 mensen vroegen om zijn ontslag. In het Tsjechische parlement proberen zes oppositiepartijen hem eind deze week dan weer ten val te brengen via een vertrouwensstemming. Maar ze komen niet aan een meerderheid. Cruciaal wordt de houding van de regerende sociaaldemocraten. Daar bestaat veel onvrede over Babis, maar is er ook een fractie die vreest dat hij – als zij op de stopknop drukken – gewoon zónder hen voortgaat.
Dat valt allerminst uit te sluiten. Vorige week zat de premier al samen met de voorzitter van de SPD, de extreemrechtse oppositie. Die liet weten dat hij de premier wel wil depanneren. En ook president Milos Zeman heeft al laten weten dat hij Babis niet zomaar zal laten vallen. De twee zijn geen partijgenoten, maar hebben een relatie die ver teruggaat.
Internationale barmhartigheid
Bovendien kan de premier ook nog altijd rekenen op enige internationale barmhartigheid. In een opmerkelijk interview dat net vóór de ‘ontvoeringszaak’ werd afgenomen, benadrukte de Franse president Emmanuel Macron dat Babis niet zomaar op de lijn van de Hongaarse premier Viktor Orban mag worden gezet. Dat is correct: Babis is, in tegenstelling tot Orban, geen illiberale ideoloog. Maar zijn belangenconflicten zijn óók een ernstig gevaar voor de democratie. Bovendien schaarde hij zich, toen er twee maanden geleden in het Europees Parlement, over een strafprocedure tegen de Hongaarse regering werd gestemd, wel achter Orban. Partijgenoten die dat niet deden, noemde hij ‘verraders’.
Zou Macrons goodwill iets te maken hebben met het feit dat Ano deel uitmaakt van de Aldefractie van Guy Verhofstadt? Dat is de club waarmee ook de Franse president naar de Europese verkiezingen van mei wil trekken. Daar bestaat naar verluidt behoorlijk wat onvrede over de koers van de Tsjechische premier. Maar ondanks alle hooggestemde kritiek op de EVP in de Orbanzaak is Babis voorlopig nog altijd aan boord van het liberale schip.
Op zijn Facebookpagina zette de Tsjechische premier gisteren alle zeilen bij om de storm te temperen. Hij liet weten dat hij dit weekend, vijf uur lang, op bezoek ging bij zijn zoon. Ze speelden zelfs een partijtje schaak. Zijn exvrouw legde een verklaring af waarin ze zich distantieerde van de journalisten die aan haar deur waren geweest. Babis zelf liet weten dat zijn zoon voorlopig blijft geloven dat hij ontvoerd werd. Maar aan opgeven denkt de premier niet: ‘Ik heb nog nooit zoveel steun ontvangen.’
Vóór 1989 zou Babis actief zijn geweest bij de communistische geheime dienst
Verhofstadt is erg kritisch voor de EVP in de zaakOrban. Maar Babis zit nog altijd aan boord van zijn Aldeschip