Moria, het vagevuur van Europa
JOËL WOUDA klaagt de mensonterende omstandigheden in een chronisch overbevolkt vluchtelingenkamp op Lesbos aan. Als arts zag hij er schrijnende toestanden.
In september en oktober heb ik als arts met de stichting Bootvluchteling gewerkt in het vluchtelingenkamp Moria op het Griekse eiland Lesbos. Dat eiland ligt vlak bij de Turkse kust en maakt deel uit van de Egeïsche eilandengroep. Elke dag nog komen er bootjes met mensen aan vanuit Turkije.
De internationale vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties (UNHCR) houdt daarover cijfers bij die eenvoudig online terug te vinden zijn. In oktober betrof het 4.000 mensen voor de hele eilandengroep, van wie de helft naar Lesbos kwam. In vergelijking met oktober 2015, toen er dagelijks 3.700 mensen aankwamen, lijkt dat peanuts. De reden voor het grote verschil is de Turkijedeal van maart 2016. De EU en de regeringErdogan kwamen overeen dat Turkije zo veel mogelijk migranten zou opnemen in ruil voor grof geld en de heropstart van de toelatingsgesprekken tot de EU. Toen de deal van kracht werd, zijn er tegelijk strenge reisrestricties ingevoerd voor de mensen die bleven aankomen op Europese bodem om daar asiel aan te vragen. Ze mochten niet meer zomaar doorreizen en moesten op de plaats van aankomst nader bericht afwachten.
Het gevolg? Het aantal asielaanvragen van mensen die Griekenland via de Turkijeroute waren binnengekomen, daalde fors. Opzet geslaagd, zou je denken. Maar de keerzijde is dat de kampen op de Egeïsche eilanden uit hun voegen barsten. Dat is zeker het geval voor Moria, een voormalige legerbarak waar 10.000 mensen verblijven, terwijl er maar plaats en faciliteiten zijn voor 3.000. Concreet betekent dit: 90 mensen per toilet, 100 mensen per doucheruimte, 4 uur wachttijd per maaltijd en onvoldoende gezondheidszorgvoorzieningen op het eiland (dat 87.000 inwoners heeft). Ook is er onvoldoende toezicht, wat leidt tot onveilige situaties, zoals seksueel misbruik en andere vormen van geweld. De VNnormen voor een leefbare kampsituatie worden op alle vlak ken geschonden. De ruimhartige Griekse eilandbewoners ondervinden veel overlast door criminaliteit. En het ergste: de wachttijd voor een eerste asielgesprek bedraagt meer dan één jaar. Kamp Moria is het vagevuur van Europa.
Paniekaanvallen
Als arts werd ik aan de lopende band geconfronteerd met hemeltergende toestanden. Ik zag mannen en vrouwen van Afrikaanse afkomst die ’s nachts in het kamp getraumatiseerd en psychotisch ronddwaalden – ze waren met het vliegtuig naar Turkije gevlogen, waren daar gevangengenomen en werden verkracht en geslagen, waarna ze de oversteek naar Lesbos maakten. Gezinnen uit Irak met drie of vier kinderen, die in een Quechuatentje sliepen. Ouders die kinderen verloren tijdens hun tocht naar Europa. Minderjarige Afghaanse jongens die zich
Ik zag gezinnen met vier kinderen die in één tentje sliepen en minderjarige jongens die zich bijna dagelijks verminkten
bijna dagelijks verminkten met scherpe voorwerpen en sigaretten. Alleenstaande ouders, zwangere vrouwen, ouderen of verlamden in rolstoelen, mensen met chronische ziekten als diabetes type 1 of schizofrenie, die allemaal nood hadden aan medicatie of ondersteuning. Mensen met chronische pijn als gevolg van oorlogswonden, op zoek naar meer verlichting dan de paracetamol die ik ze kon geven.
Elke avond werd iemand met een paniekaanval binnengebracht, die pas aanspreekbaar was nadat hij tot rust was gekomen in een van de twee dokterskabinetten. Geregeld was er sprake van ernstig geweld als gevolg van de spanningen en frustraties in het kamp. Soms waren er bizarre situaties. Zo ontmoette ik een jongen die van zijn derde tot zijn 25ste levensjaar in Nederland had gewoond en daarna naar Congo was uitgezet door de Nederlandse immigratie en naturalisatiedienst. Hij wilde teruggaan naar zijn familie, die in België woont. We hadden een heel gewoon en fijn gesprek in het Nederlands.
Schandvlek
Al die mensen hebben stuk voor stuk goede redenen om op zoek te gaan naar een beter bestaan. Je kunt eindeloos discussieren over of ze recht hebben op asiel in Europa. Of we de grenzen en de ogen niet beter zouden sluiten voor al dat leed in andere delen van de wereld. Of we meer zouden kunnen doen om het leed in andere delen van de wereld te voorkomen of verzachten, zoals niet langer wapens leveren aan SaudiArabië of stoppen met ruwe grondstoffen in te voeren uit conflictgebieden in Congo.
Dat laatste is lastig, want er spelen ook zakelijke belangen mee en we willen onszelf niet economisch in de voet schieten door vanuit een al te moralistisch kader te handelen. Ondertussen heeft Europa deels dankzij een winstgevend koloniaal verleden een vinger in de zakelijke pap in grote delen van de wereld, en profiteren we direct en indirect van conflicten en onrust, die op hun beurt een oorzaak zijn van migratie.
Ik heb geen antwoord op het migratievraagstuk, maar wat ik wel weet, is dat kamp Moria een Europese schandvlek is. Als arts geloof ik in het basisprincipe pri
mum non nocere, vrij vertaald: berokken geen kwaad door de acties die je onderneemt. Daar houd ik mij aan. Vanuit wat er nog over is van onze christelijkhumanistische tradities zouden we bescheiden kunnen beginnen door de mensen die op zoek zijn naar een beter leven en bij ons in Europa aankloppen een menswaardige ontvangst te schenken. Door de wachttijden voor asielgesprekken in vluchtelingenkampen zoals Moria tot een absoluut minimum te beperken en door erop toe te zien dat de leefomstandigheden acceptabel zijn voor mensen zoals u en ik.