Liefde op een dieptepunt
In Dieren voor gevorderden observeert Eva Menasse de mens. Met de nieuwsgierige en geamuseerde blik waarmee we dieren in de zoo bekijken.
‘Om een soort te begrijpen heb je meer exemplaren nodig. Eentje is niet genoeg.’ Dit motto – afkomstig uit de audiogids van het Natural History Museum in Londen – maakt meteen duidelijk waar de Oostenrijkse schrijfster Eva Menasse naartoe wil met haar nieuwe verhalenbundel Dieren voor gevorderden. In acht verhalen neemt ze enkele exemplaren van de diersoort ‘mens’ onder de loep. Welke factoren verklaren hun gedrag, hoe verhouden ze zich tot de kudde en hoe reageren ze op veranderingen in hun biotoop?
Daarmee observeert Menasse eens te meer de mens. Ook in haar verhalenbundel Dagelijkse zonden vertelde ze over doodgewone levens, opgehangen aan de zeven hoofdzonden. In de roman Quasikristallen belichtte ze het leven van een vrouw vanuit verschillende perspectieven.
In Dieren voor gevorderden passeren vooral veertigers en vijftigers de revue, alleen de gepensioneerde Konrad vormt een uitzondering. Ze laveren tussen een leven in de grootstad en op het platteland. Meestal hebben ze een creatief beroep: we ontmoeten de succesvolle regisseur Charly, de inspiratieloze architect Jakob en de flamboyante wervelwind Micol die van het ene uitzinnige project in het andere rolt. Sommigen leiden een solitair bestaan, zoals de succesvolle psycholoog die plots met anderen overweg moet kunnen in een kunstenaarskolonie. Anderen hebben de handen vol met het familieleven: Nora en Jenna worstelen met de opvoeding van hun lagere schoolkind en Tom, ‘de vrouw die vasthoudt aan haar mannennaam’, houdt een nieuw samengesteld gezin overeind.
Op het eerste gezicht hebben ze alles voor elkaar en toch zien we elk personage worstelen met een existentiële crisis.
Konrad wordt door de oprukkende dementie van zijn vrouw Grete geconfronteerd met zijn tekortkomingen als echtgenoot en vader. Jakob blijft ter plaatse trappelen in een afgelegen woning in het bos sinds zijn vrouw Anna hem in de steek liet. Charly kan niet zonder zijn vrouw Isolde, die hem artistiek uitdaagt, maar wil zich ook niet losmaken van de jongere vrouw met wie hij een affaire begonnen is.
Weetjes
In elk verhaal stevenen liefdesrelaties af op een dieptepunt. Onverwachte stoorzenders leggen bloot wat al een tijd aan het sluimeren was. Nora en haar man Paul belanden in twee tegenovergestelde kampen wanneer een conflict losbarst in de multiculturele school van hun dochtertje. Tom ontdekt door de dood van haar jeugdvriend Martin wat ze mist bij haar echtgenoot Georg.
Daarbij vertrekt Menasse van heel concrete situaties – een familievakantie in een glijbanenparadijs in Turkije of een lange nachtelijke autorit door de bergen – om uit te komen bij de innerlijke worstelingen van haar personages. Vaak volstaan enkele snelle krijtlijnen om een hele voorgeschiedenis uit te tekenen. Dan is er terloops sprake van een kind dat na een familieruzie om het leven kwam, of een stiefzoon die verdween. Het is net door op tijd te stoppen met uitleggen dat Menasse veel verduidelijkt. Toch wordt het nooit zwaar op de hand, want Menasse brengt je aan het lachen met de onhan digheid en de kleine kantjes van haar personages: pijnlijke conversaties met de buren in de supermarkt, koude oorlogsvoering met de moeder van de stiefkinderen, verdwalen in een wirwar van kleine straatjes op vakantie in Italië.
Elk verhaal wordt ingeleid door een dierenweetje, geplukt uit krantenartikels die Menasse door de jaren verzamelde. De ene keer duikt een bericht over egels die verstrikt raken in wegwerpbekers letterlijk op in een verhaal, dan weer kan je een relaas over eenden die één oog openhouden tijdens het slapen, interpreteren als een metafoor voor de overbezorgde moeder Jenna die elk ongeluk te snel af wil zijn. Maar soms is de link tussen de inleiding en het verhaal ver te zoeken. Eva Menasse gaf in interviews aan dat ze de bronnen wilde blootleggen die haar inspiratie op gang brachten. Al bij al is het een gimmick zonder veel meerwaarde.
Nu we toch aan de kritische noot aanbeland zijn: hoe goed de verhalen ook geschreven zijn, ze eindigen vaak op een vreemde pointe die er een beetje met de haren bijgesleurd werd. Maar ook al slaat Menasse hier en daar de bal mis, Dieren voor gevorderden blijft overeind.
Het is een sterke weergave van de condition humaine in de eenentwintigste eeuw.
Door op tijd te stoppen met uitleggen verduidelijkt Menasse veel