GELE HESJES ILLUSTREREN HET DRAMA VAN DE DEMOCRATIE

De Franse gele hesjes revolteren op straat. Dat is goed nieuws: onzichtbare burgers worden zichtbaar. Ze zijn boos, maar hoopvol. Ze zijn de uitdrukking van een diepere breuklijn die zich allang aankondigde: tussen een wereld d’en haut, in de grote steden, waar veel economische activiteit is, en een wereld d’en bas, van mensen in verlaten kleinere steden, op het platteland, in zones waar de industrieën verdwenen zijn.

De gele hesjes verschenen wel in de statistieken van de presidentsverkiezingen in 2017: ze vormden de grote groep die niet stemde, blanco stemde of rechtspopulisme verkoos (Marine Le Pen), of in mindere mate linkspopulisme (JeanLuc Mélenchon). Vlak voor die verkiezing mochten die afgelegen burgers even op televisie komen. Populistische partijen scoorden historisch hoog. Dat was spannend nieuws, dus bezochten journalisten het Franse platteland. Ze ontmoetten er mensen die de politiek verafschuwden. Vervolgens versloeg Emmanuel Macron Marine Le Pen, en werd hij president. En die mensen verdwenen uit de belangstelling. Nu staan ze er terug, gesteund door 72 procent van de Franse bevolking. Eigenlijk is dat niet verwonderlijk: in de eerste ronde had maar een vierde van de Franse kiezers voor Macron gestemd.

Los van de actuele eisen illustreren de gele hesjes het drama van de hedendaagse democratie: wie de globalisering en haar nefaste effecten wil contesteren, krijgt geen legitieme plaats in de democratische ruimte. Meteen wordt zo’n criticus in de extreemlinkse of extreemrechtse hoek geplaatst. Globalisering is dan ook de echte hegemonie: dit paradigma bepaalt niet alleen de politieke of economische afspraken, het legt ook normen vast. Dat blijkt uit het taalgebruik. De samenleving, klinkt het, bestaat uit open of gesloten mensen. Open betekent flexibel, overal thuis, enthousiast over technologie en migratie, optimistisch. Gesloten betekent vastgeroest, xenofobisch, angstig en nostalgisch. Zo lijkt het dat de ‘geslotenen’ eindelijk hun geest moeten openstellen om de problemen op te lossen. Maar deze tweedeling verbergt het dieperliggende fenomeen: dat de middenklasse aan het verdwijnen is. Precies die bedreigde middenklasse komt nu op straat. Maar ze heeft geen politieke vertegenwoordiging en kan geen delegatie sturen.

De nieuwe breuklijn is tussen wie baat heeft bij de globalisering, en wie niet. De eerste groep heeft Macron politiek verenigd, met zijn spectaculaire beweging En Marche. Hij heeft het politie ke speelveld fundamenteel veranderd door twee groepen in één partij te bundelen: de linkse en de rechtse gegoede burgerij. Op die manier heeft zijn partij zowel de PS (van voormalige president François Hollande) als Les Républicains (van de voormalige president Nicolas Sarkozy) overbodig gemaakt. Nu moet nog een tweede fundamentele omwenteling volgen: dat wie tot de periferie behoort ook een politieke thuis krijgt, binnen partijen, vakbonden, het middenveld. Zonder die nieuwe groepering heeft Macron evenmin een legitieme tegenstander (dat zijn nu alleen zogenaamde populistische partijen) als een gesprekspartner.

Bij deze verschuiving komt nog een ander probleem: de ecologische beperkingen van de westerse levensstijl. Macron wil voortdoen met de globalisering, liberalisering en individualisering, alsof er niets aan de hand is. Daarmee verleidt hij weinig burgers en negeert hij een cruciaal probleem voor de toekomst: het klimaat.

Wel voerde hij een belasting op diesel in, die de aanleiding vormde voor het conflict. Het was de druppel die de emmer deed overlopen, want heel wat Fransen voelen een raslebol met hun president. Ze begrepen dat die belasting slechts diende om de staatskas te vullen. Een consequent ecologisch project heeft Macron niet. Daarom nam zijn ambitieuze minister voor Ecologische en solidaire transitie, Nicolas Hulot, eind augustus al ontslag. Misschien bieden de boze gele hesjes een gelegenheid om een alternatieve politieke visie te ontwikkelen, die lokaal leven, produceren en consumeren stimuleert. Dat impliceert een ander discours: kritisch voor bedrijven die makkelijk verhuizen, voor consumptie van ingevoerde, nietduurzame producten, voor goedkoop vliegtuigverkeer.

Deze crisis van de democratische instellingen, van de ecologische politiek vraagt meer dan wat gerommel in de marge. Op langere termijn is de vraag wat er gebeurt als kritiek op de globalisering geen politieke vertaling krijgt in de democratische instellingen. Bij de vorige presidentsverkiezing haalde iemand als Marine Le Pen al een derde van de stemmen in de laatste ronde. De grote onbekende is wie binnenkort opstaat om met meer succes de ontevredenen te vertegenwoordigen. Na Donald Trump, de Brexit, de regeringen in Italië en Oostenrijk, is dan Frankrijk aan de beurt.

Macron wil voortdoen met de globalisering, liberalisering en individualisering, alsof er niets aan de hand is