Franse crisis raakt heel Europa
Met de opstand van de gele hesjes, de grootste crisis in Frankrijk sinds 1968, probeert president Emmanuel Macron te redden wat nog rest van de hoge verwachtingen bij zijn aantreden.
BRUSSEL I De gewelddadige sociale opstand van gele hesjes raakt niet alleen Frankrijk, maar heel Europa. Terwijl Parijs zich met ongekende politiemiddelen op een nieuwe actiedag voorbereidt, probeert Emmanuel Macron te redden wat er rest van de hooggespannen verwachtingen van zijn presidentschap voor zijn eigen land, de Europese Unie en de door hem verdedigde liberale wereldorde. Van de autoriteit en het internationale elan waarmee hij anderhalf jaar terug aankondigde Frankrijk en de EU te hervormen, is tegen het decor van de grootste politieke vertrouwenscrisis in Frankrijk sinds 1968 weinig meer over.
Het Élysée vreest een week na de geëscaleerde demonstraties in Parijs en in provinciesteden opnieuw ‘enorm geweld’. Een ‘harde kern van enkele duizenden mensen’ zou volgens inlichtingendiensten naar Parijs willen komen om ‘te slopen en te doden’. Hoewel de autoriteiten aanvankelijk strikt onderscheid maakten tussen raddraaiers die vaker demonstraties verstoren en authentieke actievoerders die bezorgd zijn over hun koopkracht en democratische invloed, is de grens nu vervaagd.
Tekenend is de radicalisering van de op sociale media invloedrijke vrachtwagenchauffeur Éric Drouet uit Melun, in oktober een van de eerste gele hesjes. Hij riep boze Fransen live op tv op naar het Élysée op te rukken en het presidentieel paleis binnen te dringen ‘zodat er naar ons geluisterd wordt’. Actievoerders in de provincie hebben verklaard ‘gewapend’ naar Parijs af te reizen. ‘Ik geloof niet meer in deze republiek’, schreef Drouet op Facebook.
Grote concessies
Voor het eerst deed Macron deze week grote concessies in de hoop het land tot bedaren te brengen. De verhoging van de ecotaks op brandstof, die de vlam in de pan deed slaan, is van de baan. Dat heeft onherroepelijk consequenties voor de Europese afspraken over het Franse begrotingstekort. Andere belastingplannen zijn bevroren. Maar de aankondigingen zijn politiek aan de late kant. Weken hield het Élysée vol dat toegeven aan de straat niet strookt met de onwankelbare daadkracht waarvoor de president gekozen was: Macron was anders dan zijn voorgangers en keek slechts naar de lange termijn omwille van noodzakelijke structurele veranderingen. Tastbare resultaten bleven uit, ook in Europa. Nu moeten alle zeilen bij. Hij heeft partijen, vakbeweging en werkgevers gevraagd expliciet op te roepen tot kalmte. ‘Het is niet meer het moment voor politieke oppositie, maar voor (bescherming van) de Republiek’, zei de president volgens de kabinetswoordvoerder.
Wildste geruchten
Of er naar hem geluisterd wordt, is onzeker. Ook dit soort traditionele gesprekspartners heeft geen greep op de op sociale media ontstane protestbeweging. De eisen van de heterogene groep actievoerders gaan alle richtingen uit, maar het bindende element is dat ze geen enkel vertrouwen meer hebben in instituties of de democratie als geheel. Dat is niet uniek Frans. Macron zelf vergeleek de onvrede vorige week met wat Britse kiezers met hun Brexitstem wilden overbrengen: ‘De wereld die jullie willen, is niet meer de onze. We herkennen ons er niet meer in.’
Dat treft ook de pers. Terwijl mediahuizen met factchecks ijverig door alle complottheorieën en nepnieuwsberichten prikken, blijven de wildste geruchten circuleren. Sociale media zijn voor velen de enige informatiebron. In discussiegroepen van gele hesjes is te lezen dat agenten in burger het geweld aanjagen, dat de grondwet buiten werking is gesteld of dat het ‘Marrakechpact’ over migratie de ‘verkoop’ van Frankrijk aan de VN behelst. En dat er dus fysiek voorkomen moet worden dat Macron naar Marokko gaat voor de ondertekening.
‘Ik of de chaos’
Dat de kritiek zich zo direct op hem richt, komt deels door de uitzonderlijke positie van de Franse president: die heeft op papier zo veel macht dat hij alleen maar kan tegenvallen. Na een campagne die van onderaf door gewone burgers overal in het land gevoed werd, koos Macron zelf voor een soeverein topdownpresidentschap. Dat bijna de helft van de Fransen in de eerste ronde van de presidentsverkiezingen op antisysteempartijen stemde, draagt bij aan de extreme haat tegen zijn persoon, de uitverkoren hoeder van het systeem.
Die kloof was deel van Macrons electorale strategie. Hij weekte het gematigde deel van de linkse en rechtse partijen die Frankrijk vijftig jaar regeerden los en liet kiezers de keus tussen ‘progressieven’ in het midden of ‘populisten’ op de flanken. Dat hoopte hij bij de komende Europese verkiezingen tegenover Le Pen, Salvini en Orban te herhalen. ‘Het is een andere manier om te zeggen: ‘‘Ik of de chaos’’, met grote democratische risico’s’, meent politicoloog Luc Rouban. Het boek waarin Macron zijn visie uiteenzette, droeg de titel Revolutie. Maar de revolutionaire wind die nu door Frankrijk waait, is niet de zijne.
Na zijn verkiezingscampagne die van onderaf door gewone burgers overal in het land gevoed werd, koos Macron zelf voor een soeverein topdownpresidentschap
met oproepen tot La