Sire, het volk mort

Wat gele hesjes en klimaatbetogers bindt, is onrust. Macron moet naar hun hartenkreet luisteren, vindt LUUK VAN MIDDELAAR, en maatregelen nemen die het hele land ten goede komen.

Vandaag spant het erom voor Emmanuel Macron. De gele hesjes maken zich op voor een nieuwe protestronde tegen de dieselaccijnzen en het koopkrachtverlies. ‘Akte IV’ noemen ze het met gevoel voor suspense. De concessies van Macron en premier Edouard Philippe deze week hielpen niet. Ze voedden de volharding van de beweging: ‘Dit waren kruimels, nu graag de hele baguette.’

De actiebereidheid slaat over op boeren, truckers, studenten en scholieren. Amechtig zoekt de regering een uitweg. Voor dit weekeinde wordt meer geweld in Parijs gevreesd dan vorige week – toch al de ergste rellen in het hart van de hoofdstad sinds mei ’68, met afgebrande auto’s, geplunderde winkels en als genadeslag de bekladde en beschadigde Arc de Triomphe. Republikeinse heiligschennis. De inzet is niet langer populariteitsverlies indammen, maar het gezag van de president behouden, en dus van de Franse staat.

In oktober 2017 zei Macron tegen The Guardian: ‘Ik geloof dat ons land op de rand van de afgrond staat, ik geloof zelfs dat het erin dreigt te vallen. Als we niet op zo’n tragisch moment van onze geschiedenis waren, zou ik niet zijn gekozen. Ik ben niet gemaakt om te regeren in kalme tijden. Mijn voorganger wel, maar ik ben gemaakt voor de storm.’ Een sterke intuïtie, maar ook overmoedig: de jonge president kampt nu met een storm die hij zelf opriep. Zo wordt hij een tragische held, door de goden gestraft voor zijn hybris.

Ondanks het geweld behouden de gele hesjes vooralsnog steun van driekwart van de bevolking. Kennelijk spreekt de beweging een diffuus, maar breed gevoeld ongenoegen over oneerlijkheid aan. Macron zelf is het brandpunt. Hij begon zijn broodnodige, per stembus gelegitimeerde liberale hervormingsagenda met ‘cadeaus voor de rijken’, zoals de afschaffing van de vermogensbelasting, de verlaging van werkgeverslasten en één tarief voor successierechten. Stuk voor stuk wellicht uit te leggen (zo mikte hij met de afgeschafte fortuinbelasting op de terugkeer van ondernemingslustige ‘belastingvluchtelingen’ naar Frankrijk), maar allemaal samen niet.

Napoleon

Om het overheidstekort niet verder te doen oplopen, moesten bovendien andere belastingen omhoog en sociale uitgaven omlaag – wat de zwakkere groepen trof. Het helpt niet dat Macron ooit Rothschildbankier was en zijn vrouw Brigitte een goede smaak heeft. In een land dat de politiek het liefst in termen van de Revolutie van 1789 ziet, is zij prompt de wereldvreemde MarieAntoinette, klaar voor het schavot.

Maar is de president zelf dan Lo ‘Geef ze biobrandstof.’ Een verwijzing naar een uitspraak van MarieAntoinette: ‘Heeft het volk geen brood? Dan eet het toch brioche!’

dewijk XVI? De analogie maakt opgang. Macron beseft het als geen ander. De jonge presidentskandidaat opende begin 2017 zijn campagne met het boek getiteld Révolution. Na zijn zege werd hij alom vergeleken met Napoleon. Weliswaar temde Bonaparte als eerste de stormvloed van revolutionaire gebeurtenissen (dus was hij ook antirevolutionair), maar hoe verleidelijk zijn de parallellen! Jeugdig elan, de bliksemsnelle opmars en een hun beiden naar hartenlust toelachende Vrouwe Fortuna. Ook met de partijnaam ‘En Marche’ zocht Macron voor zijn au fond burgerlijke middenpartij aansluiting bij de Franse reflex van revolutie en vooruitgang. Er is in het land geen andere optie.

De sansculotten

In een essay deze week over de gele hesjes verklaart filosoof Pascal Bruckner hieruit de voor Frankrijk ‘unieke situatie dat juist de vastbesloten tegenstanders van de vooruitgang, die alleen voor het behoud van de eigen belangen strijden, een retoriek van opschudding en beweging lenen. Figuren die aan het verleden willen vasthouden, treden in het gewaad van sansculotten op. De verwarring is volkomen wanneer men begrijpt dat wie in Frankrijk tot revolte oproept, in beginsel een lofrede op de oude orde uitspreekt en zijn haat op de verandering richt.’ LUUK VAN MIDDELAAR is politiek filosoof en hoogleraar Europees recht in Leiden. Maandelijks schrijft hij over de internationale politiek en vat hij de geschiedenis in het moment.

Dit verheldert hoe Macron klem zit. Hij wilde een revolutie belichamen, maar met deze nieuwe revolutie verandert hij plots in een Lodewijk XVI. Of in een van de door haar verslonden kinderen van de Revolutie – als de man die eerst de parlementaire oppositie links en rechts vloerde, maar nu van de weeromstuit te kampen krijgt met de politieke flanken en geweld van de straat.

Er is ook een 1789parallel die wel goed kan aflopen. Dan moeten we het verhaal instappen voor de beroemde Bastillebestorming van 14 juli 1789, en wel in januari. De koning wist het niet meer: hij was blut, de bevolking leed honger, zijn ministers hadden geen ideeën. Ten einde raad vroeg de vorst zijn onderdanen: ‘Wat vindt u er zelf van?’ Onverwacht klommen 60.000 mensen uit vele steden en dorpen in de pen: ‘Te veel belastingen, Sire, en voor dingen die we niet gebruiken.’ Deze Cahiers de doléances vormden de opmaat naar de politieke omwentelingen later dat jaar. De gele hesjes, zei socioloog Bruno Latour onlangs in het Brusselse Kaaitheater, zijn exact dat: volkse hartenkreet én sociologische getuigenis van de toestand van het land. De bevolking die gewoon zegt wat ze nodig heeft – zonder het eindeloze identiteitspolitieke gekibbel over wie we zijn: ook weleens prettig.

Lichte paniek

Latour beziet de van de ecotaks steigerende hesjes met sympathie, als een beweging die sociale rechtvaardigheid aan milieu koppelt. In het recent verschenen, zeer stimulerende boekje Waar kunnen we landen? (Octavo) schrijft hij dat we ons denken moeten kantelen: milieu is

geen abstracte ‘biosfeer’, maar het weggetrokken tapijt onder onze voeten, ons bedreigd territorium. Vandaar dat een lichte paniek zich van ons meester maakt. Klimaat wordt een ervaring van verlies, ontregeling van onze habitat – hete zomers, ongekende orkanen, stijgend water, bezorgde schoolkinderen. We botsen op onze eindigheid. De getarte aarde kan niet voor negen à tien miljard mensen de voorwaarden voor the American way of life ophoesten.

Juist daar raakt klimaat het sociale, en daar zit de ‘politieke energie’ van de gele hesjes. Want het betekent dat de belofte van globalisering, de sprong van lokaal naar mondiaal die ons al twee eeuwen voortdrijft, niet langer geloofwaardig is. Alleen nog voor de elites. Vandaar dat de ‘achterblijvers’ zich verraden voelen, van de weeromstuit zoeken ze houvast, grens en bescherming. Het is volgens Latour dezelfde desoriëntatie die momenteel veel WestEuropese kiezers naar groene partijen drijft en weer anderen, in Frankrijk en erbuiten, voor de Brexit doet stemmen of in gele hesjes de barricades doet beklimmen. Groen en geel: dezelfde onrust. Net als de hesjes zijn ook de klimaatmarsen een soort Cahiers de doléances. ‘Sire, wij hebben de aarde nodig en moeten de schaarse middelen delen!’

Terugdeinzen, afkopen en schipperen zullen Macron in de aanzwellende storm niet helpen. Maar autoritair doordrukken, zoals hij met eerdere hervormingen deed, gaat ook niet meer. Hij moet perspectief bieden en zijn koers wijzigen met maatregelen die zichtbaar het hele land ten goede komen, om niet eenzaam in het Elyséepaleis te eindigen.

© rr