Pléiade van de Russen
De canon van Aleksandr Poesjkin is een feest. Hij bevat alles wat je moet lezen van de Russische Shakespeare: de hoogtepunten, subliem vertaald door Hans Boland.
In 1953 begonnen uitgever Geert van Oorschot en vertaler Charles Timmer aan de zogeheten Russische Bibliotheek, een verzameling dundrukuitgaven van de belangrijkste Russische schrijvers. Elk deel is een juweel, en de vertalers behoren tot de grootsten van ons taalgebied. Inmiddels zijn er meer dan vijftig boeken verschenen, goed voor zo’n 30.000 bladzijden. De Pléiade van de Russen. Van Aleksandr Poesjkin, de meest vooraanstaande dichter en de stamvader van de Russische literatuur, waren de verzamelde werken al verschenen in drie delen tussen 1958 en 1989, maar nu is er een speciale editie met de canon, de hoogtepunten uit zijn werk, in een sublieme vertaling van Hans Boland. De volledig door Boland vertaalde Poesjkin verscheen eerder in een tiendelige editie bij De Papieren Tijger, en in 2015 won Boland de Martinus Nijhoffprijs, dé onderscheiding bij uitstek voor vertalers. Deze canon is dus niet alleen een feest voor de Russische literatuur, maar ook voor een van haar eminentste pleitbezorgers.
Wie was Aleksandr Sergejevitsj Poesjkin? Hij werd geboren in 1799 in een adellijke familie en stierf in 1837, véél te jong, amper 38 jaar oud, in een zinloos duel. Er stroomde exotisch bloed door zijn aderen: zijn moeder was de kleindochter van de zwarte slaaf Abram Hannibal, die door tsaar Peter de Grote in Constantinopel was vrijgekocht. Hij was dus, volgens een formule die Poesjkin zelf bedacht, voor een achtste zwart.
Op het lyceum waar hij studeerde viel hij al snel op als dichter en als satiricus. In het totalitaire Rusland van die tijd was de censuur erg streng. Poesjkin schreef vrijmoedig, en hij Aleksandr Poesjkin door Pjotr Kontsjalovksi, 1932. sympathiseerde met de rebellen van de Decemberopstand in 1825. Hij werd verbannen, en niemand minder dan de tsaar zelf werd zijn persoonlijke censor.
Poesjkin is een soort meervoud. Zijn bijnamen waren: Krekel (vanwege zijn dichtersstem), Dandy (zijn kleding), Losbol (zijn erotische avonturen) en Banneling (zijn rebellie). Maar zijn mooiste bijnaam is de Russische Zon. En ook: de stem van de vrijheid. Hans Boland, niet alleen een uitmuntend vertaler maar ook een bezield commentator van Poesjkins werk, zegt: ‘Poesjkin bezat voor zijn landgenoten een specifieke magie. Hij is de stem van de vrijheid, van de vrijheid die de Rus nooit heeft gekend, maar die hij vindt bij Poesjkin. Bij geen andere dichter spreekt de vrijheid zo helder en natuurlijk. Poesjkin praat – zingt – er heel veel over, maar vooral: hij praat erin. Hierdoor is hij voor zijn land en taalgenoten net zo exotisch en betoverend als Dostojevski voor ons. Elke Rus zou de zelfbewuste Europeaan willen zijn die Poesjkin is.’
Russische ziel
De Russische ziel is een afgelikt begrip, maar in dit geval kunnen we het moeiteloos gebruiken. In het 18deeeuwse Rusland werd alles wat Frans was beschouwd als hoogstaand en cultureel. De Russische cultuur was minderwaardig – de upperclass sprak en schreef Frans, ook Poesjkin. Toen Napoleon in 1812 Rusland binnenviel, waren de Russen stomverbaasd: hoe kon een land dat ze zo aanbaden hen willen vernietigen? Als reactie trokken jonge aristocraten – ook Poesjkin – naar de boerendorpen om daar de ‘Russische ziel’ te zoeken. Poesjkin was gekleed als een modepop en had zwart gelakte nagels. De boeren dachten dat de duivel zelf naar hen toe was gekomen.
Poesjkin heeft die zogenaamde Russische ziel daarna perfect beschreven. Hij had de verhalen die zijn njanja (kindermeisje) hem had verteld goed onthouden en hij heeft ze opgeschreven op zijn weergaloze manier.
Deze canon bevat alles wat je moet lezen van de Russische Shakespeare. Zijn novellen in verzen (zoals ‘De bronzen ruiter’), zijn roman in verzen Jevgeni Onegin, meer dan zeventig losse gedichten, drie toneelstukken (waaronder ‘Boris Godoenov’ en ‘Mozart en Salieri’, eigenlijk de oerversie van de film deus van Milos Forman), en verder betoverende sprookjes en korte romans. Stuk voor stuk parels. U kent ze misschien als opera, lied of film, maar in dit boek vindt u het origineel, van de hand van de meester, geschreven in de mooiste taal ter wereld en meesterlijk vertaald in het Nederlands.
Een groot deel van Poesjkins oeuvre bestaat uit liefdesgedichten, want hij was een vurige minnaar. Naar verluidt heeft hij 112 liefdes gehad voor hij trouwde met Natalja Gontsjarova, de knapste vrouw van Rusland, die hem vier kinderen schonk. Nadat Gontsjarova het mikpunt was geworden in een amoureus schandaal, werd Poesjkin in 1837 in een duel doodgeschoten door de stiefzoon van de Nederlandse gezant. Algemeen wordt aangenomen dat de moord een complot was. De canon van Poesjkin mag in geen enkele boekenkast ontbreken.
Poesjkin
De canon.
Vertaald en gekozen door Hans Boland,Van Oorschot (De Russische Bibliotheek), 900 blz., 50 €.