Achttien illustratoren en evenveel visies op het Reinaertverhaal: het is een feest om naar te kijken
Want dieren zijn precies als mensen, dat wisten ze al in de middeleeuwen. Het is geen fraai portret dat het epos Van den Vos Reynaerde van ons schildert. Maar dat maakt de bewerking van Koos Meinderts niet minder amusant om lezen.
‘Het lezen van De schelmenstreken van Reinaert de Vos kan ernstige schade toebrengen aan de tere kinderziel.’ De Nederlandse jeugdauteur Koos Meinderts begint zijn bewerking van het middeleeuwse dierenepos Van den vos Reynaerde met een waarschuwing en gelijk heeft hij. Er is weinig verheffends aan de strapatsen van de beroemdste vos uit de wereldliteratuur. Reinaert is een dief, een moordenaar en een smeerlap, dat is de conclusie van de dieren die verzameld zijn aan het hof van koning Nobel. En zoals dat meestal gaat, delft de afwezige het onderspit: Reinaert heeft – excusez le mot – zijn kat gestuurd. Terwijl op de Hofdag zijn proces wordt gemaakt, speelt hij monopoly met zijn kinderen en jat tersluiks een duizendje uit de bank, terwijl hij zich te goed doet aan een kipkluifje. Het bloed kruipt waar het niet gaan kan, hij heeft respect voor God noch gebod, zoveel is duidelijk.
In achttien scènes hervertelt Meinderts het beroemde epos.
Hij voegt geen zoetigheid toe, de moraal van het verhaal blijft intact. Geen schattige diertjes hier, de vos is een smeerlap, ja, maar de anderen zijn even doortrapt. Het enige verschil is dat Reinaert slimmer is dan de meesten, de zwaktes van zijn slachtoffers meteen doorziet en daar schaamteloos misbruik van maakt. Meinderts heeft het origineel drastisch ingekort en houdt enkel de kern van het verhaal over, zoals we dat allemaal kennen: eerst wordt Bruun de beer en daarna Tibeert de kater eropuit gestuurd om Reinaert naar het hof te brengen. Tevergeefs, hun gulzigheid doet hen allebei de das om. Grimbeert de das slaagt wél in de opdracht, maar hij is familie en spreekt als een volleerde advocaat ten beste voor zijn neef.
Automatisch antwoord
Meinderts treft de juiste toon, met knipogen en tongueincheekgrapjes bewijst hij eer aan de dubbelzinnigheid en sardonische humor van de middeleeuwse versie. Dat de wolvin Hersint heet – ‘haar zint het’ – wees middeleeuwers erop dat er meer dan één kant zit aan het verhaal van Isegrijn over haar verkrachting door Reinaert. Daar gaat Meinderts niet op in, maar hij meldt wel dat het bed van de pastoor heel erg piept: ‘Die mag dan wel eens een nieuw bed aanschaffen. Of stil liggen.’ Reinaert moet verantwoording afleggen ‘wegens wandaden tegen de dierlijkheid in het algemeen, en de kip in het bijzonder’ – een beschuldiging die ons vertrouwd in de oren klinkt en die Nobel wel heel makkelijk ongedaan maakt als er geld in het spel lijkt. Ook dat is herkenbaar. ‘Een vriend pijn zien lijden, kan ik niet’, zegt Reinaert terwijl hij Bruun in de val lokt. Je hoort er een echo in van Jacques Brel, ‘Een vriend zien huilen, kan ik niet.’
Schaakbord
Aan het eind wordt Reinaerts burcht bestormd door een woedende menigte, de bedrogen Nobel op kop. Maar de vos en de zijnen zijn met de noorderzon vertrokken. Op de poort prijkt een boodschap die veel weg heeft van een automatisch antwoord dat je in je mailbox vindt: ‘Ben op wereldreis. Kan wel even duren. Voor dringende zaken kunt u terecht bij mijn vriend Koning Nobel.’ Dat soort grapjes maakt dit boek een plezier om te lezen.
Elke episode werd verlucht door een andere illustrator, elk met zijn eigen stijl en accenten: Annemarie van Haeringen toont minimalistisch de begrafenisstoet van de kip Coppe, Harmen van Straaten brengt het proces met veel zwier karikaturaal in beeld, Martijn van der Linden toont Reinaert en het koningspaar als stukken op een schaakbord. Door de uitgekiende vormgeving van het boek botsen die stijlen niet met elkaar. Achttien illustratoren en evenveel visies op het Reinaertverhaal: het is een feest om naar te kijken. De coverillustratie is van Charlotte Dematons. Haar zelfverzekerde Reinaert staat met de rug naar ons toe en gunt ons ternauwernood een zijdelingse blik, de sluwheid en arrogantie druipen van hem af. Hij wordt omringd door attributen die verwijzen naar het verhaal: een monopolybankbriefje, enkele kippenveren, honingbijen, muizen, een goudstuk. De hele Reinaert samengevat in één beeld. Voor klassiekers die op deze manier worden geüpdatet kunnen we alleen maar applaudisseren. Koos Meinderts
De schelmenstreken van Reinaert de Vos.